Bối cảnh thời trang thực tại: Người dựng xây, kẻ cải tạo
Lưu giữ di sản của tiền nhân hay phá bỏ và cải tạo di sản với sự tự do sáng tạo của mình? Bạn thuộc trường phái nào?
Kiến tạo di sản
Demna Gvasalia, Giám đốc sáng tạo của Balenciaga từ năm 2015, là một trong số ít những nhà thiết kế (NTK) có khả năng xây dựng thế giới của riêng mình, dưới chiếc bóng khổng lồ của di sản phục trang Tây Ban Nha. Không dừng lại ở việc áp dụng giá trị quá khứ, Balenciaga trong thập niên 2020 cũng bắt nguồn từ sự quái dị của gu ăn mặc hiện đại và âm hưởng không thể chối cãi của văn hóa đường phố. Trở lại những năm đầu thế kỷ 20, trong thực tại của chính Cristóbal Balenciaga, NTK đã không chần chắc khi bao trùm lên tư duy thẩm mỹ của khách hàng trung thành một sắc đen kì bí. Nên biết, tại Tây Ban Nha, màu đen tượng trưng cho tư tưởng giải phóng, nổi lên như một trào lưu sau khi quốc gia này giành được độc lập. Mặc dù khai thác hai góc nhìn thời trang tách biệt, Demna và Cristóbal đều tham khảo thực tại trong dòng thời gian của chính mình. Như biên tập viên thời trang danh tiếng Cathy Horyn đã chia sẻ tại triển lãm La Triennale đầu năm 2024: “All great fashion based on reality” (tạm dịch: Tất cả các thiết kế thời trang xuất sắc đều dựa trên điểm nhìn thực tế).
Tuy vậy, điểm nhìn thực tế cũng có thể là một con dao hai lưỡi. Kết nối khăng khít giữa Demna với Gen-Z toàn cầu đã vô tình khiến Balenciaga tạm thời bị quên là một NTK phục trang may đo cao cấp. Ngay lập tức, động thái tiếp theo của thương hiệu là tái ra mắt bộ sưu tập (BST) Haute Couture vào năm 2022, sau khi dòng đồ danh giá bị xóa sổ bởi chính người sáng lập thương hiệu vào năm 1968. “Khi so sánh chúng tôi với những cái tên lớn ở cùng phân khúc giá, 50 năm không có Haute Couture là thiệt thòi không thể đong đếm đối với Balenciaga” (Demna Gvasalia).
Lỗ hổng thời gian tạo nên động lực, BST tái ra mắt như một minh chứng rằng ở thời điểm hiện tại, kết nối của Balenciaga với quá khứ vẫn là một sợi dây thép vững chắc. Suy cho cùng, nguồn cảm hứng từ quyền lực và chính trị, phong cách phóng khoáng, những đường cắt thẳng tắp, phom dáng chữ A, kỹ thuật “layering” và cả màu đen đặc trưng vẫn luôn xuất hiện xuyên suốt trong cả 2 thời kỳ. Demna Gvasalia chưa bao giờ phản bội kho lưu trữ của nhà mốt mà bản thân đang ngồi ở vị trí trung tâm.
Cải tạo di sản
Câu hỏi được đặt ra là: So sánh với những thương hiệu khác, nơi dòng thời gian không bị chia cắt, nơi Haute Couture đã được phát triển qua nhiều thế hệ Giám đốc sáng tạo, phải chăng Demna Gvasalia đã nhìn thấy cơ hội để trở thành người đầu tiên cải tạo di sản, đồng thời, tính toán chi tiết các bước đi hoàn hảo ngay trước mũi dùi dư luận? Chia sẻ với truyền thông ngay sau khi BST Haute Couture thứ 53 ra mắt, Demna thừa nhận rằng chính sức hút của những sáng tạo nguyên bản dưới thời Cristóbal là đòn bẩy lớn nhất của NTK kể từ khi đặt chân đến với thương hiệu. Và rằng “Tôi không phải nhà chiến lược. Tôi ước bản thân đã có sự tự tin để nghĩ tới tiềm năng của một kho lưu trữ chưa từng được khai mở”. Với mức kỳ vọng bằng 0 đến từ số đông, Balenciaga Haute Couture vượt lên mọi loại dự đoán và thành công chứng minh sự kết nối giữa hai thế hệ mặc cho khoảng cách tuổi tác kéo dài gần một thế kỷ.
Ngược lại, trong trường hợp của Peter Do, NTK được dự đoán sẽ là nhân tố sáng trong hành trình viết tiếp di sản Helmut Lang, lại chênh vênh trong việc làm hài lòng nhóm người hâm mộ trung thành của Lang nói riêng và thời trang nói chung. Michael Kardamakis, chủ sở hữu ENDYMA – kho lưu trữ trang phục Helmut Lang lớn nhất thế giới viết về những sáng tạo đầu tiên của Peter tại thương hiệu như sau: “BST của Do mang nặng tính tham khảo.” Người xem gặp lại rất nhiều chi tiết đã từng xuất hiện cùng chính Lang, “lặp lại theo hướng thương mại hoá”. Kể cả màn hợp tác với nghệ sĩ sắp đặt Jenny Holzer cũng được tái hiện dưới dạng thơ, chắp bút bởi Ocean Vuong. Chưa kể đến sự thật rằng Helmut Lang là một trong những cái tên góp phần thay đổi cục diện thời trang những năm 90, thương hiệu trở thành điểm tham khảo của vô số cái tên đình đám bao gồm cả Raf Simons và Virgil Abloh. Michael tiếp tục: “Những ý tưởng trên sàn diễn của Do có thể xuất hiện tại bất kỳ thương hiệu nào thuộc phân khúc từ trung tới cao trong thập niên 2020. Việc quá phụ thuộc vào loạt khoảnh khắc biểu tượng vô tình mang đến cảm giác khô khan và cạn kiệt trong công việc sáng tạo”. Đối với nhiều nhà phê bình, Peter đã vuột mất cơ hội để truyền tải cốt lõi của thời trang Helmut Lang: sự tự tin.
Di sản trong bối cảnh thực tại
Vậy trong bối cảnh thực tại, khi xung đột giữa trách nhiệm duy trì di sản và tham vọng đưa bản thân vào cốt lõi sáng tạo của thương hiệu đang ngày càng cao, một chuyển thể tốt của di sản sẽ được đánh giá như thế nào?
Đối với trường hợp của Helmut Lang, đó sẽ là sự tự tin để đưa ra những sản phẩm nằm ngoài vòng kiểm soát của xu hướng thị trường. Sự táo bạo để vượt lên kỳ vọng chung, đi kèm thái độ vững chắc của NTK khi nói đến góc nhìn văn hóa hay gu thẩm mỹ cá nhân. Để từ đó, một chiếc áo thun trắng in dòng chữ “COWBOY” có thể trở thành biểu tượng của lối ăn mặc tiên phong, hay một bộ đồ 3 lớp kết hợp dây đai chằng chịt có thể được yêu thích bởi cả những người thờ ơ nhất và những tín đồ trung thành nhất. Tới đây, thành công của Demna Gvasalia cùng Balenciaga có vẻ phần nào đã được lý giải. Thay vì phụ thuộc vào kho di sản một cách cứng nhắc, Demna thành công truyền tải biểu tượng dưới góc nhìn văn hoá trong thời đại của chính mình. Tại nhà mốt này, quá khứ giữ đúng vai trò nền tảng truyền cảm hứng để hiện tại xây dựng nên những con đường riêng.
Thập niên 2020 và đặc biệt là năm 2024, giằng xé giữa lịch sử nhà mốt và cá tính sáng tạo đang khiến nhiều NTK phải rời bỏ vị trí hơn bao giờ hết, việc dành thời gian trong kho lưu trữ để “mang cho vừa đôi giày di sản” (theo cách nói của Demna Gvasalia) trở thành bài học đầu tiên cho lớp người mới. Công thức áp dụng chính xác tư liệu tham khảo đã không còn hoạt động trước ánh mắt phán xét của cộng đồng thời trang trẻ ham học hỏi. Suy cho cùng, thời trang không thiếu những nhân vật xuất sắc thành công giải mã ý tưởng của thế hệ xây đường, sau đó tiêu thụ, và hòa quyện chúng thành một thực thể với quan điểm cá nhân. Họ chính là Martin Margiela tại Hermès và Tom Ford trong nhiệm kỳ Gucci quyến rũ. Ở cả 2 thời điểm, cuộc cách mạng dung hoà quá khứ - hiện tại đã thay đổi góc nhìn của nhiều thế hệ về tính khả thi trong tham vọng tái sinh song song với tái tạo di sản. Cuối cùng thì chìa khóa mở kho lưu trữ vẫn luôn nằm ngay trong lòng bàn tay của lớp người đương đại, dưới hệ tham chiếu của tầm nhìn, quan điểm và phông văn hóa mới.
