Style

L'O Critics: Một đồ án tốt nghiệp và câu chuyện blackface trong thời trang

Hiện tại đang là khoảng thời gian cao điểm cho các kỳ thi và đồ án tốt nghiệp của sinh viên các trường đại học thiết kế - thời trang tại Việt Nam. Tuần vừa qua, một trường đại học vừa đăng tải một loạt đồ án tốt nghiệp xuất sắc của các cựu sinh viên lên TikTok, trong đó có một tác phẩm gây tranh cãi vì sử dụng người mẫu da vàng và bôi đen làn da để trình diễn, thay vì dùng hẳn người mẫu da màu.
person human face clothing apparel

Vấn đề là, đó là đồ án tốt nghiệp đã xuất hiện cách đây hơn hai năm. Cũng cùng một màn trình diễn nhưng thời điểm đó, tác phẩm được tung hô không ngớt về tính sáng tạo của bộ trang phục lẫn thần thái “sang chảnh” của người trình diễn. Nhưng bây giờ thì khác, trong khoảng 33.000 lượt xem và gần 300 lượt bình luận đã bắt đầu xuất hiện không ít ý kiến cho rằng tác giả đang sử dụng hình thức blackface thể hiện sự phân biệt chủng tộc. Một tài khoản TikTok khác thậm chí còn quay video thể hiện quan điểm chỉ trích công khai.

Giữa rất nhiều đề án khác nhau của sinh viên, tác phẩm có trên nhận được lượt xem và bình luận cao hơn hẳn, làm dấy lên câu hỏi về vấn đề blackface trong cộng đồng làm nghệ thuật nói chung và thời trang nói riêng.

Blackface là gì?

jimcrow.jpg
Nhân vật Jim Crow khởi nguồn cho trào lưu blackface ở Mỹ từ đầu thế kỷ 19.

Blackface có nghĩa đen là “bôi đen mặt”. Trào lưu này xuất phát từ thế kỷ 19, khi những diễn viên da trắng cố tình bôi đen mặt của mình để cải trang làm người da đen với phục trang xuề xòa và điệu bộ lố bịch nhằm mang lại tiếng cười cho khán giả, nhưng thực chất đó là một sự châm biếm trắng trợn đối với những người da đen. Trong suốt thời gian dài, những người da đen đều bị đóng khuôn trong những hình mẫu lười biếng, thờ ơ và hèn nhát. Đây là một sự tổn thương lớn đối với người da đen trong suốt chiều dài lịch sử và văn hóa.

Ngày nay, blackface vẫn là một hiện tượng xuất hiện khá nhiều trong văn hóa đại chúng. Dù là việc một người mang màu da khác hoá trang thành da đen nhân dịp Halloween, hay một thương hiệu thời trang hóa trang người mẫu thành người da đen để quảng bá sản phẩm, tất cả đều được coi là blackface.

Blackface trong thời trang

Năm 2015, Beyoncé mặc áo khoác của thương hiệu Scooter LaForge đến xem trận bóng rổ All-Star; trên chiếc áo có hình một nhân vật mặt đen với tên là Sambo (một cái tên để gọi những người Mỹ gốc Phi) và hình ảnh của cô đã gây nên một cơn phẫn nộ trong cộng đồng.

Năm 2016, thương hiệu Moncler từng phải thu hồi những chiếc áo phao với họa tiết một khuôn mặt màu đen với đôi môi đỏ trên ngực áo. Mặc dù sau đó hãng này giải thích rằng đây là hình một chú chim cánh cụt, thì người ta vẫn không đồng ý.

Mùa hè 2018, thương hiệu của Katy Perry kết hợp với đã cho ra mắt một dòng giày mới với hình trang trí đặc trưng là một khuôn mặt có mắt lồi với môi dày đỏ, một phiên bản màu vàng và một phiên bản màu đen.

Sau đó, vào tháng 12 năm 2018, Prada đã phải rút Pradamalia, một linh vật trang trí của thương hiệu xuống khỏi các kệ hàng do tạo hình của linh vật này có màu đen và khuôn mặt có mắt to và môi dày giống như người da màu, mặc dù thương hiệu cho rằng ý tưởng thiết kế của Pradamalia không hề liên quan gì đến người da màu.

Năm 2019, người mẫu Gigi Hadid đã nhận khá nhiều lời chỉ trích khi diện đồ đen trên trang bìa tạp chí Vogue Italia số tháng 5 năm 2018, với hình ảnh làn da được làm tối đi nhiều tông và giống màu da của người da màu.

Cùng năm, thương hiệu Gucci cũng từng bị phản đối việc ra mắt mẫu áo balacava che nửa mặt với phần môi được làm dày lên màu đỏ, và hãng buộc phải rút lại ngay toàn bộ sản phẩm này. Sau đó, khi nhà thiết kế mới nổi Marine Serre cho người mẫu xuất hiện trên đường băng trong bộ chiếc mũ trùm đầu đen tuyền chỉ để lộ đôi mắt và khuôn miệng, khiến người dùng mạng xã hội cảm thấy vô cùng phản cảm. 

Beyonce - Scooter LaForge .jpg
Moncler 2016.jpg
Katy Perry.jpg
Prada.jpg
Gigi Hadid on Vogue.jpg
Gucci.jpg

Ông Jonathan Michael Square, một nhà văn và nhà sử học chuyên về thời trang và văn hóa thị giác của Cộng đồng Diaspora Châu Phi, cho biết mặc dù các thương hiệu không cố ý tạo ra những hình ảnh phản cảm và gây khó chịu cho người xem, nhưng đôi khi họ cũng không tránh khỏi những scandal do những yếu tố nhạy cảm về văn hóa, đặc biệt khi vấn đề “chiếm đoạt văn hóa” vẫn chưa được giải quyết triệt để, và vết thương từ quá khứ của người da màu vẫn chưa hoàn toàn được khép lại.

Tác phẩm trước giờ không thay đổi, nhưng sao ý kiến người xem lại đổi thay?

Mama Bu.jpg
Tác phẩm đang nhận một số ý kiến tố blackface

Tại sao cách đây hai năm sáng tạo này được tung hô, bây giờ nó lại đối diện với làn sóng tẩy chay như thế?

Có lẽ trước đây, làn sóng chống phân biệt chủng tộc đã phát triển mạnh mẽ nhưng chỉ trong nội bộ các quốc gia và dân tộc; từ năm 2013, ở Mỹ đã xuất hiện phong trào “Black Lives Matter”. Tuy nhiên, vào tháng 5/2020, làn sóng ấy đã lên đến đỉnh điểm khi tin tức về người Mỹ gốc Phi tên George Floyd (46 tuổi) tử vong do bị cảnh sát da trắng ghì cổ đến chết ở Minneapolis làm chấn động địa cầu. Cuộc biểu tình “Black Lives Matter” từ đó đã lan ra khắp nơi trên thế giới.

BLM.jpg

Bộ sưu tập tốt nghiệp của vị cựu sinh viên này, mà cụ thể là bộ trang phục màu đỏ biểu tượng cho nữ thần mặt trời đã giúp tác giả tốt nghiệp thủ khoa kỳ thi năm ấy, từng được ca tụng bởi những mỹ từ như “ấn tượng”, “độc đáo”, “được đầu tư kỹ lưỡng”,... nay lại phải đối mặt với những lời chỉ trích như “blackface mà sao có nhiều người khen thế nhỉ” hay “i’m sorry but the black paint doesn’t sit right with me”...

Nếu so về mặt giá trị thời trang, tác phẩm này có đầy đủ các yếu tố để trở thành tác phẩm xuất sắc nhất đêm trình diễn, với concept lấy cảm hứng từ vẻ đẹp của thuở sự sống còn sơ khai với sự sáng tạo của các vị thần, đến những chi tiết được làm cầu kỳ và tinh tế dựa trên chất liệu và hoa văn dân tộc, bên cạnh màn trình diễn độc đáo của người mẫu. 

Tác giả diễn giải về bộ sưu tập của mình như sau: “Là một niềm tin tâm linh của chính bản thân về huyền thoại khai sinh của thế giới sự sống. Mama Bu được sinh ra bởi Mặt Trời và với quyền năng tạo ra mọi sinh vật trên cõi sống. Cùng với những cận thần (T’Or) của mình, Bà đấu tranh với Dralo (biểu tượng cho Sắc Dục và Đam mê lầm than) để bảo vệ sự an bình của thế giới. Mama Bu là một bản hoà ca về văn hoá và tín ngưỡng phương Đông. Các chi tiết được đính kết tỉ mỉ và kỹ thuật đa dạng dựa trên căn cứ lịch sử - văn hoá - mỹ thuật qua các triều đại Lê - Lý của Việt Nam.”

Như vậy, tác phẩm này lấy cảm hứng từ một vị thần của Đông Nam Á, xuất hiện trong một câu chuyện có nguồn gốc rã ràng và rành mạch, chứ không chỉ là một concept độc lập, nơi một người mẫu da màu được đưa vào chỉ để khiến cho bộ trang phục trở nên nổi bật và độc đáo hơn.

Mama Bu 2.jpg
mamabu_4.jpg

Về việc hưởng ứng phong trào chống phân biệt chủng tộc trong thời trang, nói đi thì cũng phải nói lại. Có những người thực sự xem đó là một cuộc cách mạng cần phải diễn ra để lập lại sự bình đẳng cho thế giới, nhưng nhiều người khác chỉ xem đó là một hình thức để tỏ ra hợp thời. Trong trường hợp tác phẩm này, đó xét cho cùng là một sản phẩm của sinh viên mới ra trường, chắc chắn vẫn còn nhiều điểm để cải thiện. Nhưng về mặt ý tưởng và nội dung, tác phẩm này bao hàm giá trị nghiên cứu và sáng tạo nguyên bản của người nghệ sĩ mà nên chăng được động viên và cổ vũ, thay vì quy chụp và vùi dập vì hình thức của nó có vẻ giống với một vấn đề đang bị lên án. Nếu muốn chỉ trích và xem xét, hãy dò xét thái độ và những sáng tạo mới nhất của nhà thiết kế này ở thì hiện tại, thay vì truy lại những gì đã thuộc về quá khứ và không thể thay đổi.

Tuy nhiên, sự phản hồi nhanh chóng của một cộng đồng người trẻ với vấn đề blackface nói riêng và phân biệt chủng tộc nói chung, một vấn đề nan giải đã ăn sâu vào tiềm thức của nhiều thế hệ, phần nào cho thấy sự thay đổi nhanh nhạy của thế hệ mới trong làm thời trang. Nhờ đó, người ta có quyền hy vọng những sự vụ blackface đáng tiếc mà những sản phẩm thời trang cả lớn lẫn nhỏ đều mắc phải như trên sẽ không bị lặp lại, hoặc ít nhất sẽ được giảm thiểu. Và người làm thời trang thời đại mới có thể dứt khoát đẩy lùi những tác phẩm, sản phẩm hàm chứa yếu tố phân biệt chủng tộc, để thế hệ sau có thể thừa hưởng một nền thời trang trong sạch, và bình đẳng.

Tags

Recommended posts for you