Từ khi nào âm nhạc tự do thể hiện “quan điểm giới"?
Gần đây, ngày càng nhiều nghệ sĩ tại Việt Nam công khai các quan điểm về giới tính bằng phát ngôn hoặc qua các sản phẩm âm nhạc. Có thể kể đến ca từ, hình ảnh trong “Sáng Mắt Chưa” do ca sĩ Trúc Nhân thể hiện, hoặc qua nội dung MV như “Tự Tâm" của ca sĩ Nguyễn Trần Trung Quân. Cách thể hiện ngày càng văn minh của nghệ sĩ Việt về đề tài LGBT vốn còn nhạy cảm ở Việt Nam đã mở đường cho cộng đồng LGBT ngày càng được hiểu rõ hơn, dám công khai bản thân và sống theo cách mình muốn.
Việc vượt ra khỏi những lằn ranh giới tính đã từng được đưa lên âm nhạc trước đây, đón nhận sự tò mò lớn từ công chúng quốc tế. Khởi đầu vẫn có nhiều bài hát gây tranh cãi như “I kissed a girl" (Katy Perry) hay “Cool for summer" (Demi Lovato) dùng chủ đề LGBT để gây tò mò, khơi gợi những ham muốn nhất thời nhiều hơn là một bài hát mang sự nhìn nhận đúng về sự đa dạng giới. Tuy nhiên, không thể phủ nhận sau những bản pop mang hơi hướng LGBT thế này, truyền thông đại chúng đã chú ý hơn về chủ đề LGBT, mở ra nhiều thảo luận, trò chuyện tích cực về các chủ đề tình dục và giới tính sau này.
Đã có sự thay đổi lớn khi các nghệ sĩ mang chủ đề đa dạng giới vào âm nhạc trong nhiều năm gần đây. Các nghệ sĩ đã thoải mái hơn khi cởi mở về chủ đề tình dục, giới tính, mang những chủ đề tưởng chừng như nhạy cảm lên âm nhạc một cách thẳng thắn, văn mình. Điều này giúp tạo ra một quy chuẩn mới trong ngành.
Lady Gaga với bản hit “Born this way" năm 2011 gần như đã trở thành “tuyên ngôn" của cộng đồng queer khi bao hàm cả việc cởi mở với bản sắc cá nhân và tính dục, gói gọn nhất trong câu hát “Don't be a drag. Just be a queen!”. (Đừng giả gái, mà hãy là một nữ hoàng!)
“Việc các nghệ sĩ lớn trên các phương tiện truyền thông chính thống giới thiệu các chủ đề LGBTQ+ có thể giúp mở ra những cuộc trò chuyện tích cực về tình dục và giới tính. Có thể việc nghe "My, my, my" của Troye Sivan trên đài sẽ giúp một thanh thiếu niên có dịp thắc mắc, chia sẻ với cha mẹ hoặc bạn bè của cô ấy về xu hướng tính dục đang phát triển của bản thân.” - Darryl W Bullock, tác giả của cuốn sách nổi tiếng “David Bowie Made Me Gay" cho biết.
Trong ảnh là những nghệ sĩ nổi bật của làn sóng Queer Pop (từ trái sang: MNEK, Hayley Kiyoko, Troye Sivan, và Kehlani)
Các ngôi sao nhạc pop hàng đầu như Ariana Grande, Charli XCX, Dua Lipa hay Taylor Swift cũng góp giọng bằng các bài hát mang hơi hướng queer pop, mở rộng tầm ảnh hưởng cho chủ đề này và truyền cảm hứng cho người hâm mộ được là chính họ. “You need to calm down” được Taylor Swift phát hành vào tháng Tự hào LGBT, trong đó Taylor nhấp trà, biểu diễn theo lối "drag queen" (một kiểu hóa trang gắn liền với văn hóa đồng tính).
Những dấu hiệu đầu tiên cho thấy tiếng nói của cộng đồng queer tại Việt Nam chính là việc “come out" (công khai giới tính) và đạt được thành công của loạt nghệ sĩ. Hương Giang là hoa hậu, ca sĩ “ai cũng biết" tại Việt Nam bởi thành công của cô tại cuộc thi Hoa hậu Chuyển giới Quốc tế năm 2018. Cô đã rất tích cực trong những hoạt động ủng hộ và phát triển cho cộng đồng LGBT. Ca sĩ Đào Bá Lộc nổi tiếng từ cuộc thi The Voice cũng là người hiếm hoi công khai giới tính thông qua cử chỉ nữ tính, cách ăn mặc “phi giới tính" và lối trang điểm sắc sảo cùng những phát ngôn chính thức. Lynk Lee, Lâm Khánh Chi hay BB Trần cũng là những nghệ sĩ công khai giới tính, vượt qua những kỳ thị ban đầu để sống đúng với chính mình, truyền cảm hứng tích cực cho cộng đồng.
Khi những tiếng nói trở nên mạnh mẽ, âm nhạc chính là hướng đi tiếp theo cho các nghệ sĩ để truyền đạt cảm xúc, câu chuyện cá nhân của mình. Ban đầu là sự khai thác trong hình ảnh MV, sau đó được tiếp nối thành câu chuyện âm nhạc, ca từ mang tính “tuyên ngôn" về LGBT. Nổi bật là ca sĩ Nguyễn Trần Trung Quân với nhiều MV “đam mỹ cổ trang” nổi tiếng (đam mỹ: tình yêu giữa 2 người đàn ông) như “Tự Tâm”, “Màu nước mắt” đều mang màu sắc buồn đẫm lệ. MV “Nghe nói anh sắp kết hôn" (Văn Mai Hương) cũng có một nụ hôn đồng giới và mối tình phức tạp, đưa MV lọt vào tab thịnh hành trên YouTube.
Tinh tế trong ca từ, Vũ Cát Tường cũng mang quan điểm “phi giới tính" nhẹ nhàng vào âm nhạc của mình. Nhiều bài hát nổi tiếng như “Yêu Xa", “Có Người" đều được Vũ Cát Tường sử dụng đại từ “anh" để thủ thỉ nhẹ nhàng. Việc mở rộng đại từ khi sáng tác tạo nhiều cách hiểu, có thể là nữ ca sĩ giả định góc nhìn của nam giới, người hát muốn khẳng định mình là nam hoặc không muốn gò bó vào khung giới tính nhất định. Xoá đi những cách gọi tên giới tính, Vũ Cát Tường cũng từng bày tỏ, “Âm nhạc và bản thân Vũ Cát Tường là xuyên giới tính. Tường mong muốn các bạn hãy gạt bỏ đi giới tính của mình, và điều còn lại là kết nối nhau về âm nhạc mà thôi”. Thật vậy, những dán nhãn về giới tính không định hình nên con người nghệ sĩ.
“Sáng mắt chưa?” chính là bài hát đầu tiên đề cập thẳng đến câu chuyện tình yêu đồng tính theo một cách dí dỏm, hài hước và đầy văn minh, cả trong ca từ và nội dung MV. Bài hát được viết và thể hiện bởi cặp bài trùng “độc, quái, duyên" trong làng nhạc Việt là nhạc sĩ Mew Amazing và ca sĩ Trúc Nhân. Thời điểm trước khi bài hát ra mắt, ít ai nghĩ đề tài đồng tính nam lấy vợ sẽ thành công, vì cái kết tréo ngoe cho cả 3 người trong tương lai và chủ đề này sẽ đóng khung đối tượng khán giả trong cộng đồng LGBT. Nhưng không hề! Nhờ cách xây dựng câu chuyện trong MV đầy văn minh với các tình tiết hài hước được chèn vào một cách hợp lí, MV đã được số đông khán giả đón nhận với số view hiện tại đã lên đến hơn 120 triệu lượt xem.
Khi cuộc sống ngày càng văn minh, hôn nhân đồng tính được hợp pháp hóa tại nhiều quốc gia, thì âm nhạc không nằm ngoài xu hướng ấy. Những bài hát về trải nghiệm, tình cảm đồng giới để thể hiện sự công bằng cho một cộng đồng từng được xem là khác biệt, thiểu số. Định kiến đó cần được xóa mờ bởi những thông điệp mới, đó là cái nhìn bình đẳng về mọi giới tính, không bị bản dạng giới trói buộc sự tự do của chính mình. Kết lại bằng câu khẳng định của ca sĩ Troye Sivan rằng, “Tôi không còn bị ám ảnh câu hỏi rằng mình là nam hay nữ. Đơn giản, tôi là một con người".
