[Our Voice] Luật Bản dạng giới – không phải chuyện để bàn, mà là thứ phải làm
Một bộ luật đang được bàn luận sôi nổi mà không phải chờ cho đến phiên họp Quốc hội ngày 10/4 vừa qua.
Sáng sớm ngày 28 tháng 6 năm 1969, cảnh sát đột kích một quán bar nổi tiếng dành cho người đồng tính nam ở West Village (thành phố New York), có tên gọi “The Stonewall Inn”. Dù đây là việc bình thường ở thời điểm đó (do quyền lợi của người đồng tính còn rất hạn chế), nhưng vào buổi tối đặc biệt này, những người bảo vệ quán bar đã quyết chống lại. Vào năm 2015, địa điểm này chính thức được công nhận là địa danh lịch sử ở New York, sau đó được Tổng thống Barack Obama công nhận là di tích quốc gia vào năm 2016.
Kể từ thời điểm tinh mơ ngày 28/6, quyền lợi của cộng đồng LGBTQ+ vẫn tiếp tục là chủ đề tranh luận sôi nổi: phân biệt đối xử dẫn đến bạo lực cũng có, mà vui vẻ diễu hành trên phố hay tề tựu trong những buổi biểu diễn Drag Queen để hoà cùng âm nhạc, trình diễn cũng có. Nhưng những cuộc đấu tranh ấy chẳng có tín hiệu ngã ngũ, bởi nếu những thành viên cộng đồng này được bảo vệ, thì đã chẳng có những vụ xả súng, xâm hại, bạo lực, hay phân biệt đối xử bằng đủ mọi hình thức với những thành viên của cộng đồng này.
Và ở Việt Nam, đây cũng không phải ngoại lệ. Mặc cho những tiến bộ trong nhiều năm trở lại đây với những nỗ lực đáng kể nhằm tăng cường bảo vệ quyền lợi cộng đồng LGBTQ+, hay cái cách cộng đồng LGBT+ đã được nhìn nhận và đón nhận cởi mở hơn thể hiện ở việc những cuộc diễu hành thân thiện trên đường phố lớn trong tháng Pride thu hút hàng nghìn người dù ở trong cộng đồng hay không, có một thực tế đáng buồn là người đồng tính, song tính và chuyển giới vẫn phải đối mặt với những định kiến và kỳ thị trong gia đình, trường học hay nơi làm việc (Theo một khảo sát của iSEE-ICS). Những định kiến tàn nhẫn này cũng là nguyên nhân đa số thành viên cộng đồng này vẫn đang phải che giấu xu hướng tính dục và bản dạng giới của mình. Con số công khai xu hướng tính dục có lẽ vẫn chẳng thấm thía vào đâu so với tỉ lệ 9-11% dân số Việt Nam là những người đồng tính, song tính và chuyển giới. Một tỉ lệ ước lượng, tại sao không phải 9, hay 10, hay 11?
Bởi bạn sẽ không thể có một con số chính xác nếu vẫn còn nhiều người coi sự kỳ thị và phân biệt như một con cọp sẽ nhảy ra vồ vào họ bất cứ lúc nào.
Cái tên của một khuyến nghị từ Chương trình Phát triển Liên hợp Quốc gửi đến Chính phủ và Quốc hội Việt Nam đã nói lên tất cả: “Đưa sự đa dạng giới và tính dục vào chính sách để đảm bảo tự do và bình đẳng cho mọi công dân”. Luật lệ với ai cũng là thứ đảm bảo để bạn là một công dân được đối xử công bằng như bất kì ai khác trong cùng một xã hội, đó là điều ai cũng có thể hiểu được. Và hãy thử tưởng tượng, nếu một điều luật bảo vệ quyền lợi của bạn mù mờ nước đôi, bạn có được hưởng luật ấy một cách đúng đắn hay được đảm bảo sẽ chẳng ai xâm hại được đến quyền lợi đó của bạn không?
Đã từng có thời (như Stonewall), cộng đồng LGBTQ+ là những người “outlaw”, họ nằm ngoài đường biên luật pháp, họ chính là tội phạm chỉ bởi sống đúng với xu hướng tính dục của mình. Xã hội ngầm ấy vẫn đang âm thầm tồn tại đâu đó ở những quốc gia nơi luật pháp nếu không phớt lờ, thì cũng đóng khung họ vào một thứ tội phạm đạo đức hay tôn giáo nào đó. Nỗ lực để không tảng lờ những người thuộc cộng đồng này đã và vẫn đang diễn ra ở Việt Nam, nhưng với tốc độ của một con rùa. Người ta đã phải chờ bao nhiêu năm để hôn nhân đồng tính không còn bị cấm, và vẫn đang tiếp tục chờ để từ chỗ không bị cấm những cuộc hôn nhân đồng tính sẽ được công nhận bằng luật dân sự.
Hãy tưởng tượng chúng ta cũng sẽ phải chờ tương đương khoảng thời gian đó để Luật Bản dạng giới do đại biểu Nguyễn Anh Trí đề nghị trong phiên họp Quốc hội vào ngày 10/4 vừa qua. Vị giáo sư, tiến sĩ y khoa, nguyên viện trưởng Viện Huyết học và Truyền máu Trung ương này cũng chỉ đang bám vào những điều rất hiển nhiên về một trong yếu tố cơ bản về quyền con người đã được đề cập trong các văn bản quốc tế như Tuyên ngôn Nhân quyền Quốc tế, Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR), Công ước Quốc tế về các Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa (ICESCR) hay Công ước về Quyền trẻ em (CRC) mà Chính phủ Việt Nam đã kí kết và phê chuẩn. Theo đó, chuyển đổi giới tính là một quyền bình đẳng cơ bản, và bất cứ ai cũng có quyền tự xác lập bản dạng giới của mình. Một khi hệ thống luật pháp chưa hoàn thiện những quyền lợi ở mức cụ thể nhất có thể, thì những người chuyển giới nói riêng hay thuộc cộng đồng LGBTQ+ nói chung vẫn có khả năng bị bạo hành hay phân biệt đối xử mà không được luật pháp bảo vệ và đảm bảo quyền lợi như những công dân khác.
Từ trước đến nay, báo đài chẳng thiếu gì những câu chuyện về một ai đó chuyển giới không được chấp nhận đi máy bay, hay thậm chí vừa chuyển giới xong từ nước ngoài (bởi Việt Nam không cho phép chuyển giới) cũng không thể nhập cảnh chỉ bởi… khuôn mặt và giới tính trên giấy tờ của họ không khớp với bản dạng giới mới. Mà nếu chưa phẫu thuật chuyển đổi giới tính thì họ cũng chẳng có căn cứ để chuyển đổi giới tính trên giấy tờ. Nhiêu khê về chính sách cũng áp dụng với những người chuyển giới, nhưng theo cái cách chẳng giống ai, ví dụ như việc họ có thể thay đổi tên, giới tính trên căn cước công dân, nhưng lại không thể làm điều này với giấy khai sinh - một tờ giấy có thể định đoạt cuộc đời họ, từ chuyện lấy vợ lấy chồng, sở hữu tài sản cho đến ti tỉ thứ về thủ tục hành chính. Và vì không có một hệ thống pháp luật nhất định, nên cũng chẳng có cái gọi là quyền được chăm sóc sức khoẻ, học tập, kết hôn… tóm lại là đầy đủ quyền và nghĩa vụ như bất cứ công dân nào khác.
Hãy tưởng tượng chúng ta cũng sẽ phải chờ tương đương khoảng thời gian đó để Luật Bản dạng giới do đại biểu Nguyễn Anh Trí đề nghị trong phiên họp Quốc hội vào ngày 10/4 vừa qua.
Từ dự thảo Luật chuyển đổi giới tính của Bộ y tế vào năm 2022 cho đến đề xuất về luật Bản dạng giới của Giáo sư Nguyễn Anh Trí, tất cả đang nói lên một sự nhức nhối không chỉ với người chuyển giới mà cả cộng đồng LGBTQ+ và những người quan tâm đến vấn đề này: vẫn còn nhiều việc phải làm, và phải làm sớm, và phải làm cụ thể. Vì một khi còn dậm chân tại chỗ và chỉ dừng lại ở những tranh luận, vẫn có những người trong chúng ta sẽ không thể sống cùng những quyền nhân thân cơ bản nhất.
Hình ảnh thuộc ấn phẩm L'OFFICIEL Vietnam tháng 3/2022 và tháng 2/2023.
