#Proudly Vietnamese: Uyên Trần, Tômtex, và những trăn trở với greenwashing
Không có một cơ hội nào tốt hơn để phóng viên của L’Officiel Vietnam có thể đối thoại cùng chị Uyên cho ấn phẩm tôn vinh những tài năng Việt “Proudly Vietnamese” này, để hiểu thêm hơn về khía cạnh kinh doanh của ngành cung ứng chất liệu bền vững.
Tômtex được đồng sáng lập bởi chị Uyên Trần - một nữ doanh nhân sinh ra và lớn lên ở Đà Nẵng và Ross McBee - một nhà khoa học người Mỹ chuyên lĩnh vực sinh học tổng hợp, vật liệu sống và kỹ thuật bộ gen. Tômtex có trụ sở tại New York, nơi chị đã từng theo học ngành chất liệu tại trường Parsons School of Design và làm việc cho rất nhiều thương hiệu thời trang, trước khi theo đuổi lĩnh vực biotechnology (công nghệ sinh học).
Chỉ trong thời gian ngắn, Tômtex đã được đánh giá rất cao, khi liên tiếp đạt được nhiều cột mốc đáng chú ý, như lọt vào danh sách đề cử của LVMH INNOVATION AWARD 2021. Uyên Trần cũng là người chiến thắng của giải thưởng Sáng tạo CFDA Design Scholar K11. Được làm từ nguyên liệu tự nhiên như vỏ tôm hay nấm, chất liệu của Tômtex hoàn toàn có thể ứng dụng được trong thời trang, khi chất liệu xanh từng được nhà thiết kế Peter Do tôn vinh trong bộ sưu tập Xuân-Hè 2023.
Trung Quốc vẫn luôn là một cường quốc xuất khẩu và cung ứng nguyên vật liệu trên toàn thế giới, tuy nhiên, quốc gia này chưa thật sự đề cao tính bền vững trong sản xuất. Với cương vị là một supply chain xanh, sạch, bằng cách nào Tômtex có thể thay đổi hoặc cải thiện vấn đề này?
Khi nói đến câu chuyện bền vững, điều tiên quyết nhất vẫn đến phải cần đến Pháp chế, Luật định, Hiệp định, đến từ chính phủ và các tổ chức có thẩm quyền cao cấp. Từ những nền tảng đó mới tạo điều kiện để thúc tiến sự phát triển của ngành bền vững. Ngành bền vững là một khái niệm rất rộng, không chỉ xoay quanh chuỗi cung ứng nguyên vật liệu. Nếu không có hiệp định và quy tắc nhất định, tình trạng greenwashing trong ngành bền vững sẽ vẫn diễn tiếp.
Đối với châu Á và Mỹ, việc kinh doanh vẫn phần nhiều chú trọng đến lợi nhuận. Đây có thể là một rào cản lớn, nhất là ở khu vực châu Á. Tuy nhiên, bằng cách kết nối và xây dựng một cơ sở nhận thức tốt về tính bền vững và sức ảnh hưởng tích cực của nó đến chất lượng cuộc sống con người, thì tiêu dùng bền vững, an toàn với sức khỏe người tiêu dùng sẽ trở nên phổ biến hơn. Có một điều tích cực mà cá nhân tôi nhận thấy rõ là các doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng Việt Nam có một sự thích ứng nhanh chóng với các giải pháp bền vững và bảo vệ môi trường. Tôi hy vọng rằng sự thích nghi này sẽ tiếp tục phổ biến hơn trong tương lai.
Điều lầm tưởng lớn nhất khi nói về tính bền vững của nguyên liệu sản xuất là gì?
Đối với ngành thời trang, lầm tưởng lớn nhất vẫn là nguyên liệu bền vững không thiết thực hay có tính ứng dụng cao cho trang phục may mặc. Hoặc tệ hơn là đánh đồng chất liệu bền vững với xấu xí, hoặc chưa hoàn thiện. Đó là lý do tại sao Tômtex luôn mong muốn kết nối và làm việc cùng những nhà thiết kế tài năng để có thể thay đổi định kiến đó. Chính sự sáng tạo trong thiết kế sẽ khiến các trang phục và chất liệu làm ra chúng trở nên đáng sở hữu.
Đây sẽ là một chặng đường dài hơi để thay đổi nhận thức rằng chất liệu bền vững có thể biến tấu được để phù hợp với nhu cầu tiêu dùng của khách hàng, cũng như đáp ứng được tính sáng tạo cần thiết của các thương hiệu.
Hiện trạng greenwashing (tẩy xanh) đang tạo ra những rào cản lớn thế nào đối với ngành nguyên liệu bền vững?
Đáng buồn khi thực trạng greenwashing là điều khá phổ biến hiện nay. Greenwashing gây cản trở tới nhận thức, khiến cho việc phát triển hay tìm ra những giải pháp tiệm cận, thiết thực trong ngành trở nên chậm rãi hơn. Greenwashing khiến cho thị trường bị nhiễu động, đồng thời gây cản trở, làm đánh mất cơ hội của các doanh nghiệp đang đầu tư vào khoa học, cũng như giàu tâm huyết để xây dựng, tạo nên những sự thay đổi tích cực trong ngành cung ứng vật liệu bền vững. Bên cạnh đó thì các thương hiệu greenwashing cũng đang cung ứng ra thị trường những sản phẩm tiềm tàng những nguy cơ về sức khỏe cho người sử dụng.
Liệu có giải pháp nào cho nan đề greenwashing này chăng? Làm sao để có thể xác thực được một doanh nghiệp cung ứng là không greenwashing?
Giải pháp thiết yếu nhất vẫn sẽ phải đến từ Pháp chế, Hiệp định, khiến các doanh nghiệp phải tuân thủ những nguyên tắc bắt buộc, cam kết về tiêu chuẩn bền vững. Khi đó, các doanh nghiệp sẽ phải đưa ra những dữ liệu, chứng chỉ, những nghiên cứu lẫn bằng chứng xác thực cho thấy rằng sản phẩm của họ đáp ứng đủ tiêu chuẩn để được công nhận rằng nguyên liệu của họ thực sự xanh, sạch, an toàn để sử dụng. Tôi nhận thấy có sự gia tăng về số lượng tham gia của những tổ chức, cá nhân làm luật đang nỗ lực kiến nghị lên Quốc hội để tạo nên sự thay đổi. Đây đang là những gì đang diễn ra ở thị trường châu Âu, khi các doanh nghiệp lớn bắt buộc phải cam kết những tiêu chí về bền vững, nếu không, họ sẽ bị đánh nặng thuế hơn bất kỳ ai khác.
Nói về vấn đề an toàn để sử dụng, thực chất có những nguyên liệu sử dụng trong may mặc phải phủ lên một lớp hoá chất độc hại tới sức khỏe người mặc trong quá trình hoàn thiện, khiến cho da nổi mẩn hoặc gây tổn hại đến hệ đề kháng. Chẳng hạn như một chất hoá học phổ biến là phosphate - một chất đã được nghiên cứu là có khả năng gây ung thư, được dùng trong quá trình phủ bề mặt của nguyên liệu. Chúng rất phổ biến và xâm nhập vào đời sống hàng ngày của con người. Đó là lý do, khi nói về vật liệu bền vững, nó không chỉ xem là xanh, thân thiện môi trường, mà còn phải đảm bảo được sức khoẻ của người sử dụng.
Tômtex đã tốn bao nhiêu lâu để có thể nghiên cứu, sản xuất ra nguyên liệu xanh đầu tiên của mình?
Tômtex có được mẫu thử nghiệm đầu tiên vào khoảng hơn 2 năm trước. Tôi là người đầu tiên phát kiến ra ý tưởng về nguyên liệu xanh. Ý tưởng và thí nghiệm rất tiềm năng nhưng chưa thể khai thác được tính ứng dụng. Tôi mất khoảng 6 tháng sau đó để làm việc với các nhà khoa học và thiết lập một đội ngũ tập trung vào việc nghiên cứu, thử nghiệm sản phẩm. 1 năm sau đó thì mẫu nguyên liệu đầu tiên được tạo dựng thành công. Hiện tại, đội ngũ của Tômtex vẫn không ngừng nghiên cứu, phát triển để cải thiện sản phẩm của mình.
Chất liệu đầu tiên của Tômtex được làm từ chitosan - là một polymerase phổ biến trên thế giới, chỉ sau cellulose. Chitosan có thể được chiết xuất rất nhiều từ thân của côn trùng, hải sản như vảy cá, vỏ giáp xác, thậm chí trong gỗ cũng có số lượng nhỏ chitosan. Đó là khởi điểm của những chất liệu xanh của Tômtex.
Khi nói về vật liệu bền vững, điều gây cản trở lớn nhất vẫn chính là mức giá thành. Đối với ngành thời trang, lợi nhuận vẫn đang được đặt lên hàng đầu, điều này khiến cho nhiều doanh nghiệp chần chừ chuyển sang kinh doanh sản phẩm bền vững. Tômtex đối diện với điều này thế nào?
Đa phần những chất liệu vải công nghệ hiện đại hiện nay, đáp ứng toàn bộ tiêu chí bền vững đều có mức giá khá cao so với những nguyên liệu sản xuất khác. Chi phí giá thành của Tômtex hiện nay cho chất liệu giả da từ nấm có giá thành rơi vào khoảng từ 25-30$ cho 1 sq.ft (1 foot vuông). Ngay cả những thương hiệu cao cấp, xa xỉ nhất cũng phải đắn đo khi tiếp cận. Một trong những nguyên nhân chính là bởi chúng tôi có trụ sở tại New York, chi phí đắt đỏ khi vận hành là điều khó tránh khỏi. Đó là thực tế, cũng là một thử thách kinh doanh mà ngành cung ứng chất liệu bền vững đang đối diện. Mục tiêu phát triển của Tômtex trong hai năm sắp tới là có thể cung ứng ra thị trường với mức giá từ 3 - 4.5$ cho 1 sq.ft.
Để có thể giảm mức giá cung ứng ra thị trường, chúng tôi cần đặt nhà máy, dự kiến là tại Việt Nam, để có chi phí sản xuất được tối ưu nhất. Một chiếc máy công nghệ cao sẽ cần đến một khoản đầu tư lớn, nhưng bù lại, năng suất sản xuất sẽ được cải thiện. Về mặt nhân sự, sẽ cần đến khoảng 3 nhân công để vận hành một chiếc máy. Vì thế, khi đặt nhà máy ở Việt Nam sẽ giảm thiểu chi phí nhân sự, từ đó mà giảm được chi phí cung ứng của nguyên liệu ra ngoài thị trường.
Một nhân tố khác góp phần cản trở việc hạ giá thành bán ra đó là công nghệ ứng dụng trong ngành. Đây là một ngành còn khá mới mẻ, vậy nên công nghệ ứng dụng và sản xuất còn cần phải phát triển hơn nữa. Chẳng hạn như công nghệ lên men (fermentation) đang dần được ứng dụng rộng rãi hơn nhưng vẫn bị hạn chế về mặt sản xuất.
Với những điều kiện cơ bản để phục vụ cho quá trình sản xuất và giảm thiểu giá thành như thế, Tômtex đối diện với vấn đề về nguồn vốn như thế nào, vì dù sao công ty vẫn đang là một startup trẻ?
Cá nhân tôi đã gặp hơn 200 nhà và quỹ đầu tư từ khắp mọi nơi. Ở lĩnh vực biotechnology, chúng tôi phải luôn cải tiến sản phẩm, và chứng minh bằng những dữ liệu cụ thể, với những chứng chỉ được khoa học cấp nhận để có thể thu hút được nhiều sự đầu tư. Với các dòng sản phẩm chất lượng, đề cao tính năng và đáp ứng những tiêu chuẩn quan trọng nhất của khía cạnh bền vững, đội ngũ chúng tôi tự tin rằng đây sẽ là một cuộc cách mạng trong ngành cung ứng may mặc. Bởi vậy mà các quỹ đầu tư cũng đặt niềm tin vào sản phẩm, tầm nhìn lẫn tham vọng tạo nên một cuộc chuyển đổi bền vững toàn ngành và đầu tư vào Tômtex. Khi có được vốn đầu tư lớn mạnh, chúng tôi sẽ có thể phát triển với lực tốc nhanh hơn.
Hẳn các nhà đầu tư phải nhìn thấy những con số về mặt doanh thu nhất định để có thể đầu tư vào một startup. Với mức giá cung ứng cho thị trường hiện nay, thời trang liệu có phải là nhóm khách hàng lớn nhất của Tômtex?
Tôi vẫn mong mỏi có thể kết hợp với nhiều nhà thiết kế tài năng hay các thương hiệu có sức ảnh hưởng để tạo nên một nhận thức tích cực về chất liệu xanh trong ngành thời trang. Về lâu dài, tôi và đội ngũ rất muốn chất liệu của Tômtex có thể được phủ sóng và sử dụng rộng rãi, chứ không phải là một loại nguyên liệu độc quyền, xa xỉ, không dễ tiếp cận trong ngành.
Hiện tại, một nhóm khách hàng nổi bật của Tômtex lại thuộc lĩnh vực xe hơi, đó là Mercedes và BMW. Họ đang trong quá trình thử nghiệm để sử dụng các sản phẩm của chúng tôi cho phần nội thất bên trong của xe do các hãng sản xuất. Đây là một tín hiệu đáng mừng, bởi sự nhận thức để thay đổi của các ông lớn trong ngành này sẽ tác động rất nhiều đến sự phát triển của chất liệu bền vững, cũng như mở rộng phân khúc khách hàng của chúng tôi.
Dưới góc độ của một người trong ngành cung ứng, và là một “Proudly Vietnamese”, chị có nhận định thế nào về ngành thời trang Việt Nam?
Tuy hiện tại sinh sống và làm việc tại Mỹ nhưng mỗi khi về thăm Việt Nam thì tôi lại cảm thấy rất vui vì có nhiều bạn trẻ có tư duy làm chủ và kinh doanh thời trang từ sớm. Việt Nam là một quốc gia trẻ, với nếp sống năng động và sự thích ứng nhanh. Tôi tin rằng ngành thời trang Việt Nam đang phát triển tốt, và sẽ sớm bắt nhịp được với các nước lớn trong khu vực, trước khi vươn xa hơn ra thế giới. Tuy vậy, Việt Nam cũng vẫn còn thiếu những Hiệp định hay Pháp chế, lẫn lề lối để phát triển tốt và đúng hướng hơn. Tôi hy vọng được nhìn thấy nhiều hơn nữa các thương hiệu phát triển theo tuyến hướng bền vững, bởi đây không còn là một xu thế, mà là một ngành công nghiệp đang dần định hình rõ nét.
Với lộ trình phát triển Tômtex tại Việt Nam, chị sẽ muốn tập trung vào mục tiêu gì trước tiên?
Tôi rất muốn tạo điều kiện việc làm và tăng cao chất lượng cuộc sống của những công nhân ở các khu công nghiệp trọng điểm - vốn đang bị thống trị bởi các chủ nhà máy không phải là người Việt. Tôi có đôi chút cảm thấy rằng công sức của các công nhân Việt đang bị các chủ doanh nghiệp người nước ngoài trả công không tương xứng với sức lao động. Đây là điều tôi nhận thấy rất rõ khi về khảo sát tại Việt Nam. Bằng việc đặt các nhà máy ở Việt Nam, chúng tôi vừa có thể giảm giá thành sản xuất, đảm bảo chất lượng sản phẩm, và tạo điều kiện việc làm, tăng thêm quyền lợi của công nhân Việt.
Bên cạnh đó, tôi cũng hy vọng sẽ có thể tuyển dụng, liên kết với những nhà khoa học Việt Nam có cùng chí hướng phát triển nguyên liệu xanh, sạch, và cung ứng tới toàn cầu. Đó sẽ là một điều mà tôi hy vọng có thể làm được trong tương lai gần.
Cảm ơn những chia sẻ của chị. Mong rằng những nỗ lực mà chị và Tômtex đang theo đuổi sẽ sớm gặt hái được những thành quả đáng mừng cho chuỗi cung ứng xanh của ngành thời trang.
