Digital Fashion (Kỳ 2) I Virtual Influencer: Liệu đây có phải là tương lai của thời trang?

Năm 2020 đã trôi qua đầy áp lực nhưng không phải mọi hoạt động đều bị buộc dừng lại, thay vào đó đã đẩy nhanh tiến độ của các giải pháp công nghệ. Trong năm qua, rất nhiều nhà thiết kế và giám đốc sáng tạo cho ra mắt bộ sưu tập bằng Social Media live streaming và sử dụng các 3D model trên nền tảng virtual catwalk trong thời gian phong tỏa. Truyền thông mạng xã hội và thương mại điện tử trở thành lối đi sống còn của các thương hiệu và nhà bán lẻ. Do đó thúc đẩy sự nghiệp thành công của những “người ảo” sống trong thế giới trực tuyến, từ lâu vốn đã thu hút rất nhiều phân tích và bình luận. 

Các AI chatbot chăm sóc khách hàng hay AI app không còn là những công cụ hỗ trợ, ứng dụng giải trí mà đã trở thành phương tiện giao tiếp, kết nối con người và công nghệ. Những bộ phim về trí tuệ nhân tạo hay thời đại robot chung sống và làm việc với con người không còn là viễn tưởng, không chỉ tồn tại trong game hay phim ảnh mà còn sống động, đáng kinh ngạc, thậm chí rất kịch tính ở ngoài đời thực. Và các nhân vật kỹ thuật số do máy tính tạo ra (CGI - Computer Generated Imagery), người mẫu 3D, hay virtual influencer không còn là một hiện tượng mạng xã hội. Rất nhiều điều khác thường liên tục dấy lên, rốt cuộc sẽ đưa chúng ta đến với câu hỏi mang tính ý niệm: "Liệu đây có phải là tương lai của thời trang?". 

Phần lớn các CGI được kết xuất từ gương mặt 3D của nhân vật ảo ghép với thân thể người thật, hoặc đó là các tác phẩm nghệ thuật 3D VR (3D Virtual Reality), là sự kết hợp của nhiều công nghệ kỹ thuật số khác nhau để tạo nên nhân vật ảo siêu thực. Các nhân vật ảo này có thể là 3D supermodel, sinh ra để trình diễn các mẫu thiết kế thời trang kỹ thuật số, tham gia campaign của các nhà Mốt danh tiếng hoặc ngồi hàng ghế đầu tại các sự kiện digital fashion show - như Shudu Gram, người được gọi là siêu mẫu kỹ thuật số đầu tiên của thế giới, hay Imma Gram, người mẫu ảo nổi tiếng nhất Nhật Bản. 

Các virtual influencer có thể là một cô nàng tuổi teen không xinh đẹp hoàn hảo - như Lil Miquela, nhưng rất được hâm mộ bởi thế hệ Z và sở hữu một danh sách dày các hợp đồng cộng tác truyền thông. Vài trong số họ tích cực hoạt động xã hội, ăn chay trường và ủng hộ thời trang bền vững. Không ít virtual influencer được xem là đại diện của Fashion next-Gen trong thời đại kỹ thuật số: một high-end fashion icon như Noonoouri của nước Đức, hoặc là một nhà thiết kế thời trang kỹ thuật số mới nổi - như Aliona Pole đến từ Nga. 

Các virtual influencer phản ánh tiếng nói của cộng đồng mà họ đại diện, như bản năng công nghệ, quan điểm chính trị tự do, đặc trưng văn hoá...và thường có điểm chung là không phân biệt ranh giới giữa đời sống thực và đời sống kỹ thuật số. Các cộng đồng này không quan tâm mình đang dõi theo một người có ảnh hưởng ảo hay thật, miễn là có ảnh hưởng đến họ. 

Một yếu tố để xác định virtual influencer - “họ là ai”, dựa vào sự “tự giới thiệu” mà những người sáng tạo phía sau để họ tự do phát biểu. Như Miquela thường thể hiện nhận thức cá nhân của riêng cô thông qua các “content” mà cô đăng trên Instagram, như: “Bạn có thể không ổn nhưng vẫn mạnh mẽ” hay bio của cô: “Một robot tìm kiếm sự thay đổi nhỏ giọt”. Hoặc Serah Reikka, CGI artist đầu tiên của Pháp, rất tích cực chia sẻ artwork của mình trên các nền tảng dành cho cộng đồng digital design với lời giới thiệu như: “Tôi là Serah Reikka, nhà thiết kế và lập trình 3D trẻ tuổi người Pháp và nhiều thứ khác ^ _ ^… Từ nhỏ tôi đã luôn thích nghệ thuật và IT development, đó là lý do tại sao ngày nay niềm đam mê này đã trở thành công việc hàng ngày của tôi!”. 

Thế giới câu chuyện của các virtual influencer này không chỉ là những bức ảnh thể hiện lối sống check-in, phong cách thời trang độc đáo mà còn là những storytelling bộc lộ bản sắc cá nhân, thể hiện quan điểm và nhận thức xã hội liên quan đến con người một cách độc đáo. Vừa hay, những câu chuyện đó thường rất đúng insight của các tệp “khán thính giả” mà họ tiếp cận. Tuy nhiên, vẫn có kẻ khác biệt, như Shudu Gram là một nhân vật ảo “sống thật” với sự kỳ vọng rõ ràng đến từ người sáng tạo ra cô. Shudu không nhập vai một influencer, thay vào đó Wilson mong muốn hình ảnh 3D của Shudu sẽ là một tiếng nói thúc đẩy đặc tính đa dạng cần có trong thế giới thời trang mà anh theo đuổi. Thông qua công việc của Shudu, cô rất tích cực cộng tác với các nhà sáng tạo đến từ các nền kinh tế mới nổi và tạo ra cơ hội cho các đồng nghiệp người thật đến từ cộng đồng ít được đại diện của cô.

Dù họ là ai, dù bạn có chấp nhận hay không, các nhân vật ảo đã đang “sinh sống và làm việc” cùng với con người trong suốt thập niên qua. Dù bạn là thế hệ 8x, 9x, Millennials hay X, Y, Z, thậm chí α, β; chúng ta thực sự đang sống ở thế kỷ XXI - thế kỷ đầu tiên của thiên niên kỷ III, cột mốc thời gian của vũ trụ - cùng với quá nhiều điều không tưởng. Người ảo, robot, trí tuệ nhân tạo...dường như xuất hiện và tồn tại ở khắp mọi nơi trên thế giới nhưng cũng gần ngay trước mắt với thiết bị công nghệ của bạn. Chỉ cần truy cập bất kỳ kênh social media nào, bạn cũng có thể gặp gỡ hàng chục virtual influencer hàng đầu thế giới hiện nay. 

Vào tháng 1/2019, TechCrunch.com tiết lộ rằng nhà sáng tạo của Lil Miquela, công ty Brud đã hoàn tất vòng đầu tư 125 triệu đô la do Spark Capital dẫn đầu. Theo thông tin tổng hợp của Crunchbase.com, Brud là một startup được thành lập vào năm 2014, ở series A tháng 5/2018, Brud đã từng huy động được 6 triệu đô la từ nhà đầu tư công nghệ Sequoia Capital (là công ty đã đầu tư vào Google, Airbnb, 23andMe, YouTube, Instagram và LinkedIn) và BoxGroup (Classpass, Clossier, Lola, Oscard và Warby Parker). 

Ngày 10/2/2019 tại Anh đã diễn ra lễ trao giải Nghệ Thuật Điện Ảnh và Truyền Hình của Học Viện Anh Quốc (BAFTA - British Academy of Film and Television Arts Awards), đồng thời đánh dấu sự kiện thảm đỏ đầu tiên của Shudu Gram. Để chuẩn bị cho sự kiện holographic (hình 3 chiều) trọng đại này của mình, Shudu đã "lựa chọn" những món trang sức và một chiếc gown màu vàng được đính hàng chục nghìn viên pha lê Chaton thiết kế bởi thương hiệu Swarovski - đối tác trang sức chính thức của BAFTA 2019.

Từ góc độ kinh doanh, những người có ảnh hưởng ảo mang lại rất nhiều cơ hội. Các thương hiệu và nhà bán lẻ hiện đang bắt đầu nhận thấy lợi ích của việc sử dụng virtual influencer như một cơ hội quảng cáo trên Instagram, đặc biệt khi nền tảng này đã được tích hợp thương mại điện tử. Virtual influencer có thể cung cấp cho các thương hiệu và nhà bán lẻ cổng kết nối đến các nền tảng social media, tạo cơ hội tương tác với Millennials và thế hệ Z mà các nền tảng truyền thống khó có được. 

Nhưng liệu các cô gái với độ phân giải cao này có thực sự kế thừa tính ảnh hưởng mà các người mẫu và scence kids [*1] đã đảm nhận? Vẫn chưa thể nhận định virtual influencer có thể là một phong trào xã hội của thế kỷ, hay một bước chuyển tiếp trong quá trình tiến hoá của nhân loại. Nhưng trước hết, đây là sản phẩm của rất nhiều thành tựu công nghệ, được cài đặt để vụt sáng trên bầu trời mạng xã hội. Cho đến nay, các bằng chứng về sự hòa nhập vào thế giới người thật của người ảo vẫn chịu nhiều chỉ trích và phủ nhận. Nhưng cái cách mà nguồn tài trợ rót vào những startup “đến từ tương lai” này thu hút sự chú ý của báo chí như những đợt thủy triều, thường khiến cho sự thành công của những đổi mới trong thế giới đầy kỳ quái này càng trở nên tất yếu và không thể tránh khỏi. 

Một số người sẽ dấy lên cảm giác khó chịu khi ngắm nhìn Shudu chân thực đến độ rùng mình. Một số người khác thán phục đầy hào hứng trước sự kỳ ảo mà công nghệ ngày nay có thể làm được. Nhìn vào lượt theo dõi của những người thật đối với các virtual influencer, hay hàng triệu đô la từ các nhà đầu tư rót vào các ý tưởng theo đuổi chủ nghĩa tương lai này, cho thấy rằng những điều đang diễn ra không đơn thuần là một trào lưu đơn thuần. Sự phổ biến của virtual influencer tỷ lệ thuận với sự chấp nhận, phản ánh cách mọi người bắt đầu cởi mở trong việc theo dõi và tương tác với những người ảnh hưởng không có thực trên mạng xã hội.

Suy cho cùng, các thực thể ảo là một loại tài sản, kể cả vật chất lẫn trí tuệ. Trong vài năm qua, sự xuất hiện của CGI không ngừng bị chỉ trích và nhận lấy những ý kiến phủ nhận, tiêu cực. Với bài viết có tựa “Tác động của những virtual influencers đến bối cảnh truyền thông không ngừng thay đổi hiện nay” đăng trên Talkinginfluence.com (4/2019), theo tác giả Mrs. Sophia Harding [*2]: các nghiên cứu từ Mindshare’s UK Futures Division đã cho thấy nhận thức của công chúng đang thay đổi, ý tưởng cho rằng CGI đang tồn tại để chuẩn bị cho bối cảnh truyền thông tương lai đang ngày càng được ủng hộ.

Đối với nhiều người, những nhân vật ảo mang lại cảm giác yên tâm với thông điệp trực tiếp và đơn giản, chẳng hạn như: tôi là người ảo và những gì bạn đang nhìn thấy thực sự là ảo. Thật dễ chấp nhận. Rất nhiều người trong chúng ta đối diện hàng ngày với những hình ảnh filter của bạn bè và gia đình; luôn chứng kiến hành vi, quan điểm và tâm trạng mạng xã hội của những người mà ta dường như biết là không phải vậy; rốt cuộc đầy hoài nghi và bất an. Cuộc sống của những virtual influencer, mặc dù là những câu chuyện tưởng tượng, nhưng đó là một newsfeed khác biệt với "tính bình thường" của thực tế. Những người theo dõi hiểu rõ họ đang chứng kiến một câu chuyện của một người hoàn toàn không có thật.

Lil Miquela luôn tự giới thiệu là robot như một cách khẳng định mình là người ảo. Nhưng cô “sống” như những người thật đang sống ảo. Trong một câu chuyện trang bìa cho Highsnobiety Issue 16 vào tháng 4/2018, thảo luận về những lời chỉ trích dành cho mình, Lil Miquela chia sẻ với phóng viên qua email rằng: "Tôi nghĩ hiện nay mọi người nói chung cảm thấy một chút tổn thương. Họ có rất nhiều nỗi thất vọng và cần một mục tiêu gì đó để hướng đến, thường là điều gì đó mà họ không hiểu. Vì vậy, tôi cố gắng không để nó ảnh hưởng đến mình quá nhiều, vì đó là triệu chứng của những người đang cố gắng tiêu hoá tất cả những sự thay đổi diễn ra hàng ngày".

Chia sẻ với Vogue trong một bài phỏng vấn vào năm 2018, Wilson anh cho biết: "Tôi cảm thấy cô ấy trông thực tế bởi vì cô ấy được chụp theo đúng cách của editorial modeling, và sự so sánh duy nhất mà bạn sẽ làm là với những hình ảnh thời trang không thực tế thường thấy [đối với ảnh chụp người thật], vốn được retouch khá nhiều". Trong lĩnh vực chụp ảnh thời trang, các người mẫu thực sự được trau chuốt kỹ lưỡng, từ makeup cho đến hàng giờ retouch nhằm loại bỏ các khuyết điểm. Nhưng đối với Shudu, Wilson thêm các khuyết điểm tạo kết cấu da như lỗ chân lông, vết thâm nám, tàn nhang và nếp nhăn để Shudu trông có sức sống và "người thật" hơn. 

Nhìn từ góc độ của Wilson, liệu chúng ta có đặt câu hỏi với những điều giả tạo để hiểu chính xác nó có ý nghĩa gì? Con người chúng ta vẽ ranh giới giữa sự hão huyền và tính thực tế như thế nào? Mắt người có khả năng xác thực một cách tự nhiên và bản năng, gợi ý não bộ rằng những thứ gì có thể có bàn tay con người tác động vào. Wilson đã biến trí tưởng tượng của anh ấy trở nên siêu thực. Thật châm biếm khi nhìn vào các bức ảnh của Shudu, cô ấy có nhiều kết cấu da trông thật hơn rất nhiều bức ảnh chân dung mà con người thật đăng tải trên Instagram. Tuy nhiên, khác với nhóm cộng sự của Miquela, Wilson không xây dựng câu chuyện cá nhân của Shudu hay ảo tưởng cô cần có một cá tính riêng. 

Trong khi đó, Brud tự định nghĩa mình là một studio truyền thông chuyên tạo ra các nhân vật kỹ thuật số định hướng thế giới câu chuyện (story worlds) [*5]. Dù vậy, bất chấp các con số ở những vòng đầu tư mà Brud đạt được, đến nay, nhiều người vẫn không tin Miquela là một robot trí tuệ nhân tạo. Nhưng liệu có ai trong số các virtual influencer nổi tiếng hiện nay là trí tuệ nhân tạo? Phải chăng họ chỉ là đồ họa chuyển động được tạo ra nhờ máy tính và caption được viết bằng một content creator có khả năng nhập vai siêu đỉnh?

Các virtual influencer hay các nhân vật chatbot được tạo ra từ AI nói chung, đều bị điều hướng hoặc do "họ" tự ảo tưởng, đôi khi trò chuyện như thể có cảm xúc và cảm giác của một con người. Điều này hữu ích đối với các chatbot hẹn hò hoặc trị liệu, khiến con người cảm thấy gần gũi, quên rằng bản thân đang trò chuyện với một "người ảo". Tuy nhiên, ở khía cạnh khác, điều này khiến cho AI vẫn chỉ là một "ý tưởng" được lập trình và không thực sự là một trí tuệ kỹ thuật số có tư duy độc lập. 

Adam Friedman, giám đốc điều hành chiến lược khách hàng toàn cầu của Creative Artists Agency (CAA) trả lời phỏng vấn với trang Variety.com rằng: "Trong vài năm qua, chúng tôi đã theo dõi đội nhóm của Brud tạo ra một chuỗi gạch nối [chẳng hạn như vai trò nghề nghiệp người mẫu - ca sĩ - nhạc sĩ] ở Miquela. Chúng tôi rất vui khi được tham gia và giúp cô ấy điều hướng thế giới truyền hình và điện ảnh, đồng thời cũng nhận thấy cơ hội độc đáo cho các thương hiệu đổi mới, có tư duy tương lai phù hợp với văn hoá và vai trò icon-in-the-making”.

Trên trang thông tin về Brud cung cấp bởi Sequoiacap.com, Stephanie Zhan [*6], đối tác của Sequoia Capital và là nhà đầu tư của Brud (khi Miquela chỉ mới có hơn 100 nghìn người theo dõi trên Instagram), cho biết rằng: “Chúng tôi nói chuyện với Trevor (một trong hai co-founders) qua điện thoại lần đầu tiên vào năm 2016 khi anh ấy đang kêu gọi đầu tư ở vòng Seed. Hơn cả sự khiêm tốn và nền tảng độc đáo của anh ấy - Trevor đến từ Spotify, với tư cách là một nhà quản lý tài năng...Chúng tôi không hiểu đầy đủ về Brud,...nhưng chúng tôi muốn mình mạo hiểm với một công ty hiếm hoi đầy hứa hẹn như vậy. Một tuần sau cuộc điện thoại đầu tiên, chúng tôi đã lãnh đạo vòng Seed của Brud và tự hào hợp tác trong mọi đợt kêu gọi đầu tư kể từ đó”

Robot công nghiệp đã làm hàng triệu công nhân trên toàn thế giới bị thất nghiệp, một phần mềm AI chatbot có thể thay thế hàng loạt nhân sự chăm sóc khách hàng cùng một lúc. Nhưng, khả thi hay không nếu một tương lai chỉ có những 3D model trình diễn catwalk trên VR show, và bản sắc cá nhân cùng những câu chuyện trải nghiệm của virtual influencer lại được công chúng tin tưởng hơn so với những KOL/Influencer người thật? Trong tương lai không xa, các nhân vật CGI cùng chia sẻ lối sống thế kỷ XXI với con người hay thậm chí sẽ định hướng xã hội internet của chúng ta? Các virtual influencer hàng đầu trong ngành thời trang hiện nay như Noonoouri, Shudu, Lil Miquela, Imma...phải chăng chỉ là sự cường điệu của các nhà sáng tạo theo đuổi chủ nghĩa tương lai? Ở thời điểm hiện tại, cho dù những digital influencer có bắt kịp bước tiến công nghệ hay không, có trở thành Next-gen Tech hay không thì ngành công nghiệp thời trang cũng sắp chi rất nhiều tiền cho họ.

Và đoán xem, ngành công nghiệp thời trang sẽ lựa chọn những bộ evening dresses nào để tham gia vào bữa tiệc ảo này? 

Tất nhiên, evening dresses cũng là ảo, nhờ vào sự tiến hoá của kỷ nguyên Digital Fashion. CGI đang được các nhà sáng tạo nỗ lực phát triển để trở thành những biểu tượng tiếp theo trong thế giới thời trang. Đó là sự hấp dẫn khi chứng kiến một siêu mẫu ảo như Shudu bước vào thảm đỏ của thế giới thực trong thời gian thực. Và chúng ta cũng đang chứng kiến nhiều hơn các sự kiện thời trang VR, các cuộc đối thoại về tư duy thời trang ứng dụng công cụ kỹ thuật số, hay sự có mặt của virtual fashion designer theo đuổi chủ nghĩa bền vững. Nhưng, đó chưa hẳn là tất cả. Ở kỷ nguyên Digital Fashion, có lẽ chúng ta sẽ phải tiếp nhận một sự chuyển đổi không tưởng từ tư duy thời trang vật lý sang kỹ thuật số. Suy cho cùng, virtual influencer đã là hiện tại tiếp diễn. Trong thế giới thời trang phù phiếm, có lẽ những kỳ vọng mộng mơ mới chính là tương lai.

Chú thích

[*1] Scene kids: hay còn gọi là scene subculture, trendies, hay scenesters, tạm dịch là tiểu văn hoá thanh viên, hay có thể hiểu tương tự như các hot face/teen icon nổi loạn. Khái niệm về các tiểu văn hóa thanh niên này nổi lên ở Mỹ và Anh vào đầu những năm 2000, và phổ biến với thanh thiếu niên phương Tây từ giữa những năm 2000 đến đầu những năm 2010. Tuy nhiên, ở Việt Nam và có thể ở cả những quốc gia Châu Á khác, sự phổ biến kéo dài đến khoảng giữa 2k10 và gần đây dường như có động thái hồi sinh. Đặc trưng của scene kids là những đứa trẻ cảnh vẻ, những người theo đuổi xu hướng nhất thời và thường thể hiện qua phong cách ăn mặc. Scene fashion được nhận diện bằng những chiếc quần jeans lưng thấp bó sát, quần áo sáng màu rực rỡ hoạ tiết, kiểu tóc layer và nhuộm sáng choé đặc trưng. Và scene music liên quan đến các thể loại như metalcore, crunkcore, deathcore, electronic music và pop punk. 

[*2] Sophia Harding: có hơn 15 năm kinh nghiệm làm việc trong ngành nghiên cứu truyền thông, điều hành các đội ngũ chuyên sâu và nhiều dự án chiến lược cho nhiều loại khách hàng từ FMCG đến ô tô. Là một phần của Mindshare’s Futures Proposition, Sophia chủ trì Trends Programme, sắp xếp Trends Report hàng năm và đảm bảo các xu hướng đi đầu trong lộ trình của Mindshare suốt cả năm.

[*3] EE: nhà điều hành mạng di động lớn nhất Vương Quốc Anh, cung cấp 4G siêu nhanh ở nhiều nơi hơn bất kỳ nhà khai thác nào khác sau khi tiên phong cung cấp dịch vụ di động 4G siêu nhanh đầu tiên của Anh vào tháng 10/2012. Ngày nay, chuỗi bán lẻ của EE đã vượt hơn 600 cửa hàng trên khắp nước Anh.

[*4] Quantum Capture: kể từ năm 2015, Quantum Capture đã và đang phát triển các công nghệ core virtual để hỗ trợ nhiều hơn nữa cho các thế hệ tiếp theo của AI và Chatbot. Các nhà sáng tạo kết hợp các bản quét 3D từ người thật với các phương pháp kỹ thuật hoạt hình và các hệ thống AI đàm thoại như IBM Watson, để mang các nhân vật kỹ thuật số và AI vào cuộc sống. 

[*5] Storyworlds: là tên gọi của một tạp chí liên ngành về lý thuyết tường thuật, bao gồm các nghiên cứu về phương pháp kể chuyện trên nhiều phương tiện, như tương tác face-to-face, viết văn, film và truyền hình, môi trường ảo, lịch sử, báo chí và tường thuật đồ hoạ. Đề tài nghiên cứu của tạp chí này xuất phát từ các quan điểm tiến bộ trong nhiều lĩnh vực như tường thuật, phân tích diễn ngôn, luật học, triết học, nhận thức và tâm lý xã hội, trí tuệ nhân tạo, y học và các chủ đề nghiên cứu của các tổ chức khác. 

[*6] Stepphanie Zhan: là một trong những đối tác ban đầu của Sequoia Capital. Stephanie Zhan quan tâm đến tất cả những thứ dành cho người tiêu dùng và công nghệ mới nổi, bao gồm trí tuệ máy móc, giao thông vận tải, truyền thông xã hội và giải trí, game, các thương hiệu tiêu dùng, thương mại...Stephanie Zhan lớn lên ở Hồng Kông và Bắc Kinh, cô theo học ngành Computer Science tại Stanford (Mỹ). Là một người bị cuốn hút bởi sự giao thoa giữa công nghệ và văn hoá, Stephanie tập trung vào việc hợp tác với các công ty hạt giống và giai đoạn đầu (kể cả tiền hạt giống, tiền sản phẩm và trước doanh thu) thuộc lĩnh vực tiêu dùng và kinh doanh mạo hiểm. Mục tiêu của cô là tìm kiếm những nhà sáng lập táo bạo và đầy tham vọng với những ý tưởng giàu trí tưởng tượng. 

Ảnh bìa: collage 

Nguồn: Sequoiacap.com, Elle.com/uk, Vogue.com, Theverge.com, Venturebeat.com, Techcrunch, Crunchbase, Talkinginfluencer, Brud.fyi...

Thực hiện: Xu