Triển lãm “1x2”: Có một thì sẽ có hai. Có hai thì sẽ có tất cả vạn vật
Triển lãm tranh 1x2 khởi đầu từ những suy nghĩ về nguyên lý nhị nguyên và chuyển hóa của vạn vận được diễn giải trong Kinh Dịch và vẫn còn sâu đậm trong tư tưởng và văn hóa Á Đông.
Khi ông bà ta nói ”nét chữ, nết người”, hay khi người Pháp nhận định “Le style, c’est l’homme” (thường dịch “văn tức là người ”, câu nói nổi tiếng gán cho Buffon, một viện sĩ Pháp thế kỷ XVIII), thì hình như văn hóa Đông -Tây gặp gỡ nhau trong việc nhìn nhận mối liên hệ sâu sắc, dù minh nhiên hay tìm ẩn, giữa tác giả và công trình sáng tạo, dù là trong việc viết chữ thuần túy (bút tích học), hay trong những sáng tác nghệ thuật hàn lâm như thư pháp hay thi pháp.
Trong viễn cảnh đó, mệnh đề “Tranh tức là người” mang tính thuyết phục mạnh mẽ như một hiển nhiên, mà những tác phẩm hội họa trong Triển lãm tranh 1x2 của Nguyễn Ngọc Tuấn là một minh họa sống động.
Cách nào đó, tranh của anh là hoa trái của một hành trình hiện sinh mà độ chín mùi không phải chỉ là quy luật của năm tháng thời gian, nhưng cơ bản là thành quả của sở học, của trải nghiệm, của chiêm niệm, nhất là của độ rung cảm của một tâm hồn nghệ thuật. Quả thật, “lý lịch trích ngang” của anh không có vết tích gì của một đào tạo chính quy, lớp lang của một cơ sở mỹ thuật. Anh đến với hội họa trong cái đam mê thuần khiết của một “amateur ”, theo nghĩa từ nguyên la-tinh “amator” của chữ này, nghĩa là “người yêu thích” nên đeo đuổi một hoạt động nghệ thuật, chứ không biến nó thành một cái nghề. Nói theo tiếng Việt giản dị, anh là kẻ “nghiệp dư” trong hội họa.
Nhưng xét cho cùng hình như chuyện “vẽ vời” không phải (chỉ) là một cái thú vui tao nhã của anh. Có lẽ vốn liếng hàn lâm vững chắc của anh về ngôn ngữ, văn chương Pháp, về ngành dịch thuật; những tích lũy phong phú trong những năm tháng làm việc trong môi trường trao đổi văn hóa Pháp – Việt đã nuôi dưỡng và đặt nền móng cho hành trình khám phá, tìm tòi, trải nghiệm những rung cảm nghệ thuật của một kẻ "amateur" như anh, qua nhiếp ảnh, gốm sứ, hội họa.
Cái độc đáo trong lần triển lãm tranh đầu tiên của anh – như đứa con thiêng liêng mà anh ấp ủ và khai sinh – là sự trở về, từ “trời Tây” (chữ Tây, văn Tây, hội họa Tây…) đến với cái “hồn Việt”, “hồn Á Đông”, mà những mô-típ như sen, rơm, hoa, giấy, vân vân, của anh đưa người xem đắm chìm trong cái không gian quá đỗi thân thuộc đất trời Việt, nhân sinh Việt. Như thể, phải chấp nhận học “biết người” để thật sự “biết ta”, theo giáo huấn của Tôn Tử, ngay cả khi ta không trong thế giới của binh pháp. Khi vận dụng những hình thức biểu đạt mỹ thuật đậm chất Á Đông qua thư pháp, tranh thủy mặc, anh hòa mình vào dòng chảy âm ỉ, sâu thẳm của cả một nền triết lý Á Đông, mà sức sống phong nhiêu vẫn hiển hiện vào thế kỷ XXI này, vượt ra ngoài biên giới địa lý của các xứ sở phương Đông, như được diễn giải trong các công trình triết học của nhà tư tưởng Pháp lừng danh François Jullien, vừa là nhà Hy Lạp học và nhà Trung Hoa học.
Thật vậy, bứt ra khỏi cái thế giới quan thân thuộc với chủ nghĩa Descartes vốn tách biệt khiên cưỡng chủ thể và khách thể, người quan sát và cảnh vật được quan sát, tranh của anh là sự hòa điệu của người và cảnh, của nội tâm và thế giới quanh ta. Như thế, “Vũ khúc sen tàn uyển chuyển và ngẫu hứng” vừa là miêu tả “khách quan” của cảnh vật thiên nhiên (hiện tượng sinh học), vừa chính là cái nhìn nội tâm, một thứ ánh sáng phát ra từ việc “ngộ ra” một quy luật biến hóa của vũ trụ (chiêm niệm hiện sinh).
Do đó, tranh của anh suy cho cùng là hành trình tìm kiếm Con Đường, hay đúng hơn là một cách thế sống Đạo, theo nghĩa tròn đầy của từ ngữ này trong triết ly Á Đông: vừa là đường đi, vừa là nguyên lý sống, vừa là tôn giáo. Chiết tự từ “đạo” 道 cho ta thấy bộ sước (辵, 辶) “chợt bước đi chợt dừng lại” và bộ thủ (首) “đầu”. Chính anh đã can đảm “bước đi” trên nhiều hành trình khác nhau, đã dùng ” cái đầu ” để học hỏi, tìm tòi, suy tư, sáng tạo, nghĩa là kết hợp giữa hiểu biết và thực hành, giữa cái chắc chắn và cái vô định, như triết lý nhị nguyên mà anh đang chiêm niệm, được lột tả tuyệt vời trong bức “Nở rộ”. “Đạo” anh ngộ ra và thực hành cho chính bản thân, lại cũng chính là cái “Đạo” mà anh chia sẻ và khơi gợi cho những ai tìm kiếm, đầy khiêm nhường, nhưng chân thật, mộc mạc như chính những nét vẽ gần như tối giản trong tranh của anh : “Có một thì sẽ có hai. Có hai thì sẽ có tất cả vạn vật”.
Bài cảm nhận của GS. Hoàng Anh Ngọc
Triển lãm "1x2"
Thời gian: 12.10 - 27.10.2024
Địa điểm: 22 Gallery, 22 Phạm Cự Lượng, Q. Tân Bình, TP. HCM
Vào cửa tự do
