L'Invitation: Tấm màn nhung của đạo diễn Leon Quang Le
Có một giấc mơ sân khấu hóa thực qua nhiều diễn biến tình cờ; một gánh cải lương vốn chỉ tồn tại trên phim, giờ đây trở thành một rạp hát đầy đủ màn nhung, đèn đóm, nhạc cụ, nghệ sĩ và cả khán giả vào mỗi cuối tuần - Tất cả, đều gói gọn trong không gian sống của đạo diễn Leon Quang Lê.
Gánh cải lương Thiên Lý lần đầu ra mắt khán giả trong bộ phim Song Lang, vào năm 2018. Huy hoàng và rực rỡ, khán phòng vào những năm 1980 chật kín, người người háo hức chờ đón sự xuất hiện của diễn viên trong trang phục lộng lẫy. Vậy mà trên thực tế, vào thời điểm phát hành bộ phim, giai điệu vọng cổ tuy vẫn còn hằn sâu trong ký ức nhiều khán giả, nhưng đã không còn nằm trong thị hiếu của phần đông. Sân khấu cải lương vì thế mà nhung nhớ bao người tri âm. Song Lang ra mắt như một lời tri ân chân thành đến nghệ thuật cải lương, và dù vô tình hay hữu ý, đã trở thành một trong nhiều nỗ lực phục hồi sự rực rỡ của bộ môn nghệ thuật này. Với hơn 60 giải thưởng trong nước và quốc tế, bộ phim đã khiến tất cả mọi người nhìn vào sân khấu cải lương một cách đầy trân trọng; khơi dậy nhiệt huyết ở thế hệ này, và kích thích sự tò mò thích thú cho cả một thế hệ khác.
Tua nhanh đến hiện tại, bảy năm sau khi bộ phim công chiếu, đời sống nơi thủ phủ miền Nam vẫn tiếp diễn nơi tận cùng ngõ hẻm, trong từng mét vuông của những khu tập thể còn khả năng tồn tại. Căn chung cư số 4 Nguyễn Siêu là một nơi như thế - bình thường, thậm chí còn hơi cũ kỹ - nhưng là nơi sân khấu Thiên Lý sáng đèn. Gánh hát bước ra từ phim này đang được đạo diễn Leon Le và nghệ sĩ cải lương Tú Quyên vận hành, là nơi kết nối nghệ thuật cải lương với khán giả một cách chân thật và gần gũi nhất, trong chính căn hộ rộng 40m2 của đạo diễn.
Lý do nào khiến Leon Le và Tú Quyên lựa chọn căn chung cư này làm địa điểm tổ chức Gánh Cải lương Thiên Lý?
Thực ra, đây chỉ là một sự tình cờ và trải qua một quá trình hình thành, chứ không phải một quyết định ngay từ ban đầu. Trong thời gian đi tìm đầu tư cho bộ phim Quán Kỳ Nam, tôi tổ chức một vài buổi chiếu phim Song Lang cho các nhà đầu tư tiềm năng. Để tăng phần thú vị, tôi đã sắp xếp cho Tú Quyên cùng dàn cổ nhạc trình diễn lại các trích đoạn trong Song Lang sau khi bộ phim kết thúc. Những buổi chiếu này rất thành công và được mọi người hưởng ứng. Ý tưởng biến căn hộ của tôi thành "trụ sở" của gánh Thiên Lý cũng từ đó bắt đầu hình thành.
Khi trở về Việt Nam, tôi không khỏi chạnh lòng khi nhìn thấy những rạp hát nổi tiếng xưa kia giờ đây hoang tàn, bỏ phế, hoặc đã hoàn toàn biến mất. Điều đó khơi dậy trong tôi một giấc mơ vu vơ rằng sẽ có một ngày mình sở hữu một rạp hát riêng. Và giờ đây, tôi bỗng giật mình nhận ra giấc mơ ấy đã trở thành hiện thực. Không gian nghệ thuật mini này lại cũng chính là mái nhà nơi tôi sinh sống.
Sự kết hợp hai không gian như vậy ảnh hưởng đến cuộc sống của anh như thế nào?
Đương nhiên, khi kết hợp một nơi trình diễn nghệ thuật trong không gian sống của mình, việc bảo đảm sự riêng tư hoặc cảm giác thoải mái cần thiết cho sinh hoạt cá nhân đôi khi lại trở thành một thử thách. Vì thế, tôi đã phải thiết kế lại căn hộ sao cho phù hợp với cả hai nhu cầu. Giờ đây, gian bếp và phòng ăn của tôi hoàn toàn trở thành hậu trường và sàn diễn. Cả sofa và bàn ở phòng khách cũng đã được loại bỏ, các đồ đạc trang trí cũng phải bỏ bớt để không gian thoáng đãng và lược đi được một công đoạn sắp xếp, dọn dẹp trước mỗi suất diễn. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian chuẩn bị mà còn giúp giảm bớt sự xáo trộn trong không gian sống hàng ngày.
Có lẽ, khi viết câu tagline "Khi cuộc đời và nghệ thuật hòa quyện" cho phim Song Lang, tôi đã vô tình vận nghiệp duyên đó vào chính cuộc đời mình.
Quá trình thực hiện khu vực sân khấu đã diễn ra như thế nào? Anh nhớ gì nhất về khoảng thời gian đó?
Khu vực sân khấu trước đây là phòng ăn. Ban đầu, vì Tú Quyên sẵn có hai tấm màn đỏ sân khấu không sử dụng nữa nên tôi treo lên cho vui. Sau khi ý tưởng thành lập gánh bắt đầu, với sự hỗ trợ của vài người bạn làm thiết kế bối cảnh, sân khấu mới được dần dần hình thành qua nhiều giai đoạn. Đèn đóm, thiết bị, decor cũng từ từ được tôi sắm sửa thêm, cùng với sự hỗ trợ của một vài mạnh thường quân hảo tâm, yêu nghệ thuật và cảm mến công việc chúng tôi đang làm.
Tôi là người cầu toàn. Khi nào gánh Thiên Lý còn ở đây, thì tôi sẽ còn tiếp tục hoàn thiện, phát triển, không gian của gánh tuỳ thuộc vào cảm hứng và khả năng tài chính cho phép.
Các thành viên của Gánh Thiên Lý đang muốn thay đổi hay cải tiến sân khấu như thế nào?
Gánh Thiên Lý từng biểu diễn trên những sân khấu chính thống và vẫn tiếp tục nhận được những lời mời tham gia vào các mặt bằng biểu chuyên nghiệp, diễn rộng rãi hơn. Nhưng chính không gian nhỏ bé nhưng ấm cúng của căn hộ đã tạo nên một nét đặc biệt và thu hút cùa gánh. Nó đem đến cho khán giả một trải nghiệm nghệ thuật giản dị nhưng đầy cảm xúc.
Sự hạn chế của không gian vô tình đã giúp các thành viên trong gánh Thiên Lý trở nên gần gũi và kết nối với nhau hơn, cả trong tình đồng nghiệp lẫn trong quá trình sáng tạo nghệ thuật. Chúng tôi thật sự như một gia đình, gắn bó chặt chẽ nhờ tình yêu chung dành cho cải lương. Dù tương lai chưa thể đoán trước, nhưng hiện tại, tất cả chúng tôi đều hạnh phúc và tận hưởng những gì mà gánh Thiên Lý đang có.
Bên cạnh sân khấu, có thể thấy trong căn hộ còn có nhiều mảnh nội thất khá bắt mắt khác, như bức tranh treo đầu giường, hòm thư, biển hiệu tiệm sửa xe… Có bao nhiêu thứ trong căn hộ là đạo cụ từ những dự án phim anh từng tham gia?
Tôi luôn có một niềm yêu thích đặc biệt với những món đồ cũ, những vật dụng mang dấu ấn thời gian. Tôi muốn không gian sống của mình không chỉ đơn thuần là nơi trú ngụ, mà là một kho lưu trữ của những câu chuyện.
Hầu hết các vật trang trí trong căn hộ đều đến từ những dự án nghệ thuật của tôi, đặc biệt là những món đồ từ phim trường Song Lang và Quán Kỳ Nam: thùng thư, bức tranh, chiếc song lang, máy đánh chữ, màn cửa, bảng hiệu tiệm sửa xe, hay chiếc máy chơi game Nintendo. Đây không phải là những vật dụng giá trị cao về mặt vật chất, nhưng lại là những kỷ vật vô giá đối với tôi. Mỗi món đồ là một mảnh ghép ký ức, gợi lại những khoảnh khắc vui, buồn trong suốt hành trình làm nghệ thuật của tôi, và cho tôi thêm cảm hứng để tiếp tục công việc sáng tạo.
Anh có còn nhớ cảm giác sau đêm diễn đầu tiên của Thiên Lý trước khán giả? Sau hai năm hoạt động, gánh đã thay đổi như thế nào?
Gánh Thiên Lý được hình thành từ mong muốn được thỏa mãn đam mê với nghề của Tú Quyên và tôi. Do đó, chúng tôi không đặt ra bất cứ mục tiêu to tát nào, ngoài hy vọng tiếp tục đủ khả năng duy trì hoạt động phi lợi nhuận của gánh, tiếp tục dàn dựng vở mới, giữ được tiêu chí và chất lượng nghệ thuật, thương hiệu của gánh và lan toả tình yêu cải lương đến với mọi người.
Bên cạnh các buổi diễn đều đặn hàng tuần, chúng tôi còn tổ chức những buổi workshop miễn phí, tạo cơ hội để những khán giả yêu mến cải lương có thể giao lưu, tìm hiểu và tiếp cận bộ môn nghệ thuật này một cách sâu sắc hơn. Tú Quyên cũng mở các lớp dạy ca, diễn, vũ đạo cho các bạn trẻ đam mê cải lương, và gánh đã trở thành một môi trường để các học viên có thể thử thách bản thân, cọ xát thực tế với nghề.
Dù không có một "đêm ra mắt" ấn tượng, nhưng chính qua từng chặng đường, Gánh Thiên Lý đã để lại những dấu ấn khó phai trong lòng mỗi thành viên trong gánh. Và khi nhìn lại, tôi mới thấy rằng hành trình ấy không chỉ là sự phát triển của gánh hát, mà còn là sự trưởng thành của từng cá nhân, từng mảnh ghép trong đại gia đình ấy. Những thay đổi, dù là nhỏ nhất, đều mang đến niềm vui và tự hào. Và tôi tin rằng, trên con đường dài phía trước, Gánh Thiên Lý sẽ tiếp tục vươn lên, chạm đến những tầm cao mới.
Theo tìm hiểu của tôi, thể loại “tân cổ” đã xuất hiện từ thập niên 60 của thế kỷ trước. Theo anh, nếu đặt trong bối cảnh hiện tại, từ “tân” trong “tân cổ” sẽ mang ý nghĩa như thế nào?
Soạn giả Viễn Châu đã tài tình kết hợp âm nhạc phương Tây với âm nhạc ngũ cung, đặc biệt là bản Vọng cổ, tạo ra một sắc màu mới mẻ, độc đáo. Chính từ đó, thể loại tân-cổ giao duyên ra đời, không chỉ nâng tầm bản vọng cổ mà còn khiến nó trở nên cuốn hút hơn, lôi cuốn hơn – từ nhạc điệu, lời thơ cho đến giá trị văn học sâu sắc.
Riêng với tôi, "tân cổ" giờ đây không chỉ là sự làm mới những giá trị truyền thống, mà còn là một làn gió nhẹ, làm sống dậy những nét đẹp văn hóa nghệ thuật tưởng chừng đã phôi phai theo thời gian.
Tại gánh Thiên Lý, khái niệm “làm mới” không phải là sự phức tạp thêm, mà là sự tinh giản, loại bỏ những yếu tố rườm rà để tôn vinh vẻ đẹp mộc mạc, thuần khiết vốn sẵn có trong nguyên bản. Song hành cùng đó là một phong cách nghệ thuật văn minh, nơi nghệ sĩ và khán giả luôn dành cho nhau sự tôn trọng. Chúng tôi kỹ lưỡng trong việc chọn lọc kịch bản, chăm chút phần nghe, nhìn, cùng thời lượng vở diễn. Mỗi vở diễn sẽ không kéo dài quá 1 tiếng 45 phút. Nghệ sĩ phải thuộc tuồng, âm thanh hoàn toàn mộc, không sử dụng hệ thống khuếch đại âm thanh nào. Khán giả đến muộn sau 5 phút sau khi khai màn sẽ không được vào khán phòng. Đồng thời, tuyệt đối không được sử dụng điện thoại, chụp hình, quay phim hay livestream trong suốt buổi diễn.
Với cách làm này, chúng tôi không chỉ mong muốn bảo tồn những giá trị nghệ thuật truyền thống mà còn khơi dậy một không gian đậm chất văn hóa, nơi mà mỗi vở diễn không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật, mà còn là một trải nghiệm sâu sắc. Tôi hy vọng gánh Thiên Lý không chỉ là nơi lưu giữ, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa những giá trị xưa cũ và hơi thở mới, để tân-cổ giao duyên mãi mãi là một phần không thể thiếu trong tâm hồn của những người yêu nghệ thuật.
Nhắc một chút đến Quán Kỳ Nam, không biết bộ phim ở trong công đoạn nào? Việc vận hành Gánh cải lương Thiên Lý có ảnh hưởng đến quá trình làm phim của anh?
Quán Kỳ Nam hiện đang bắt đầu những giai đoạn cuối của phần hậu kỳ. Tôi hy vọng bộ phim sẽ hoàn tất trước mùa Hè, để có thể kịp tham gia các liên hoan phim và chính thức ra mắt tại Việt Nam trong 2025.
Việc điều hành gánh Thiên Lý cùng Tú Quyên không hề làm ảnh hưởng đến công việc làm phim của tôi. Ngược lại, đây lại là điểm tựa tinh thần vững chãi, mang đến cho tôi những khoảnh khắc thư giãn sau những giờ phút làm việc căng thẳng với bộ phim. Mỗi cuối tuần, không gian sống của tôi lại ngập tràn âm nhạc, hòa vào tiếng cười đùa của các thành viên trong gánh và năng lượng tích cực, ngập tràn yêu thương từ khán giả. Tuyệt vời!
Thời gian của tôi dường như dành hoàn toàn cho nghệ thuật. Tôi được góp phần tạo nên những điều đẹp đẽ cho cuộc sống. Tôi thấy mình thật may mắn và giàu có.
CREDITS
Featuring Đạo diễn Leon Le và các diễn viên của Gánh cải lương Thiên Lý
Art Director Thanh Binh Dang
Photographer Đề Vũ
Producer Trần Anh Kiệt
Editor Bảo Châu
