Đào Tẩu: Hà Nội Gần Thường Xa Thương
Chẳng phải chỉ có “thường” thôi đâu, có những điều mà khi ở Hà Nội, đến ngay cả người Hà Nội cũng không thể chịu nổi. Thế nhưng Thủ đô nghìn năm này lại có sức hấp dẫn lạ kỳ, để đến khi xa rồi, đó lại là những điều khiến ta quyến luyến nhất.
Lẽ đời hay vậy, người Việt có câu thế này: “Miếng ngon nhớ lâu, đòn đau nhớ đời”, và nếu càng ngon nhưng lại đau thì hẳn sẽ còn vương vấn mãi. Hà Nội là một thành phố chứa đựng tất cả những giá trị trầm tích của đất Việt, bên cạnh những nét tinh hoa, tất nhiên không thể bỏ qua cả những điều dễ khiến người ta… bứt rứt.
Mọi người vẫn thường bảo nhau rằng đất Hà Nội khó sống, vừa bởi thời tiết cực đoan, vừa bởi nề nếp gia phong vốn không thực sự phù hợp với người trẻ hiện đại. Thêm một điều nữa, Hà Nội dù sao cũng là một Thủ đô, bởi thế nó xuất hiện cả những tính cách quốc tế nhờ vào sự tiếp biến văn hoá và giao lưu thương mại, nhưng "đón" thôi, còn "nhận" hay không lại là một câu chuyện khác. Thế là một cuộc pha trộn đặc biệt cứ thể diễn ra từng ngày tại mảnh đất nghìn năm này ở cả đời sống vật chất lẫn tinh thần, ở cả chiều không gian và thời gian.
Thế nhưng, ít có thành phố nào được gợi nhắc nhiều đến trong văn hoá nghệ thuật như Hà Nội. Có một điều ấn tượng là, mỗi khi đi xa khỏi Hà Nội, cảm giác nhớ nhung và vương vấn về những điều bình thường “vốn ghét” lại trở nên quá đỗi rung động. Với những người bạn ở khắp các miền, vẫn không thể quên nổi những chiều cuối thu nắng mỏng rơi cùng những chiếc lá trên vỉa hè, hay những ngày đông rét buốt phủ mờ sương. Bản thân người viết cũng là một người Hà Nội, có những điều hàng ngày “yêu sao cho nổi”, thế nhưng đi xa trở về, thấy những điều ấy lại hạnh phúc đến lạ. “Gần thường xa thương”, đó là câu tục ngữ dân gian mà người viết cảm thấy phù hợp nhất khi nói về Hà Nội.
“Phồn hoa thứ nhất Long Thành
Phố giăng mắc cửi đường quanh bàn cờ
Người về nhớ cảnh ngẩn ngơ
Bút hoa xin chép vần thơ lưu truyền”
(Hà Nội 36 phố phường)
Cũ thì mới Kỹ
Tính đến thời điểm bài viết này đến với độc giả, Thăng Long - Hà Nội đã 1011 tuổi, con số xưa nay hiếm với một Thủ đô trên thế giới. So với các thành phố khác trên cả nước, đặc biệt là Sài Gòn, phải công nhận rằng Hà Nội cũ và chậm thật. Mỗi lần trở về Hà Nội, ngay cả người viết cùng những người bạn phương Nam vẫn thường đùa nhau rằng, cảm giác lùi lại “cả chục nhịp” là có thật. Một cảm quan cổ kính hiện lên ở mọi góc phố, nếp nhà và ăn sâu vào con người Hà Nội. Hà Nội làm gì cũng từ tốn thôi, kể cả chơi cũng nên thong thả, đừng vội.
Có đôi khi, ở Hà Nội lâu mọi người thường sợ chán. Rồi cách ăn, lối mặc, tư duy, quan niệm đều truyền thống khiến những ai theo chủ nghĩa hiện đại phương Tây cảm thấy lo lắng; thậm chí là cảm thấy ngột ngạt vì luôn cần “đi nhẹ, nói khẽ, cười duyên” do sợ bị đánh giá. Nghe cũng “ghét” thật, vì người trẻ hôm nay cần được mở toang nhân sinh quan để đón nhận những luồng gió mới. Tuy nhiên, cũ thì mới kỹ! Hà Nội là không gian bảo tồn các giá trị thời gian vô hình. Sự Cũ đó tạo nên một phong cách sống luôn khao khát đào sâu vào cội rễ vấn đề, kể cả chơi cũng phải biết cách chơi cho trọn, ấy là Kỹ lắm đấy. Tìm về Văn hoá Nghệ thuật Việt Nam, đầu tiên hãy tìm về Hà Nội, tất cả vẫn ở nguyên đó chẳng xê dịch đi đâu cả. Tính biểu tượng của Hà Nội rất đậm nét, các giá trị luôn cố định nối tiếp từng thế hệ khiến nơi đây trở thành đô thị có hồn cốt riêng. Chắc nhờ thế mà dù đi đâu cũng muốn về Hà Nội, ừ thì lá sẽ luôn rụng về cội mà.
Vẻ đẹp của sự chen lấn
Không phải bây giờ Hà Nội mới chen lấn, trong bài ca dao khuyết danh nổi tiếng về ba mươi sáu phố phường đã nói “Phố giăng mắc cửi đường quanh bàn cờ” để nói về sự nhộn nhịp đặc biệt của đất Kẻ Chợ. Cho tới hôm nay, câu nói mà tôi vẫn thường được nghe nhiều từ cả những người Hà Nội lẫn bạn bè phương xa, là Hà Nội không còn đẹp như xưa hay Hà Nội giờ nhộn nhạo quá không như thời xa vắng.
Điều này không sai, nhưng chưa đúng. Khi lật ngược trở lại các câu ca dao cổ, Người Việt Nam từ trong bản chất đã luôn có quan niệm: “Giỏ nhà ai quai nhà nấy”, “Đèn Ai Nấy Rạng”, “Thân ai người nấy lo, bò ai người nấy giữ”, “Của ai phúc nấy”; dù sống trong một xã hội đậm tính làng xã, nhưng người Việt vẫn luôn mang ý thức về sự tự thân, đâu có quan niệm này có phần ích kỷ nếu ứng dụng lệch lạc đi, nhưng nó vẫn là căn cốt của dân tộc. Bởi thế mà khi Hà Nội được quy hoạch trở thành đô thị kiểu phương Tây, lối sống này cũng không mất đi. Đặc biệt, ở thời kỳ đầu sau chiến tranh, một căn nhà trong phố cổ là nơi sống của hàng chục hộ gia đình, tính riêng tư khi đó bị xoá mờ cho tới thời điểm kinh tế phát triển, con người nơi đây phải gia cố lại không gian để tách biệt với… hàng xóm. Thành ra mức độ chen lấn càng mạnh, sự thò ra thụt vào, cơi nới một chút, nhà chen nhà, người chen người vô tình trở thành một đặc tính thẩm mỹ của Hà Nội.
Nói một cách khách quan, sống chen lấn giữa phố cố có nhiều bất tiện. Nhưng nhìn bằng con mắt thưởng thức cái đẹp, có là một dấu ấn đáng để gây thương nhớ. Không ít người nước ngoài và người từ các nơi khác tới Hà Nội, đi bộ giữa những con phố cổ, họ cảm thấy như lạc vào trong một mê cung, mà ở đó sự bề bộn có một quy luật rất riêng, pha trộn giữa những giá trị riêng mà chỉ tìm thấy ở đất nghìn năm nhưng lại hiện đại tràn đầy sức sống. Tôi vẫn thường bảo mọi người rằng Hà Nội vẫn đẹp như thế, chỉ là bạn chưa biết cách thưởng thức thôi, nếu muốn nhìn một Hà Nội vẫn nguyên vẹn vẻ đẹp cũ, “Hãy nhìn lên!”. “Hãy nhìn lên!” chuyên trở đủ thông điệp cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng mà một người Hà Nội muốn nói.
Sự cực đoan của bốn mùa
Hà Nội có bốn mùa Xuân – Hạ - Thu – Đông, điều này ai cũng biết. Nhưng để gọi tên sự cực đoan của bốn mùa ấy, bạn đã biết chưa? Ứng với thứ tự kể trên, ta sẽ có Nồm – Oi – Hanh – Lạnh. Xin giải thích một chút với những độc giả miền Trung và miền Nam, Nồm là lối thời tiết khi trời mưa phùn diễn ra nhiều ngày, mật độ ẩm trong không khí cực cao khiến mọi thứ đều ướt và dính, bạn cứ thử tưởng tượng chiếc gương trong phòng không lúc nào là không phủ sương mờ; còn Oi là khi trời nóng nhưng không có gió, sự lưu thông không khí kém tạo nên cảm giác nghẹt thở, nếu gặp hôm trời nóng giữa mùa hè nữa thì khủng khiếp; Hanh là một bầu không khí nắng, mát nhưng khô khốc; và cuối cùng là cái Lạnh “cắt da cắt thịt” của mùa Đông thì có lẽ phải trải nghiệm trực tiếp mới hiểu được.
Mùa nào ở Hà Nội cũng có những sự cực đoạn nhất định trong yếu tố thời tiết, thành ra nơi đây được góp thêm phần “khó sống” từ đất trời là vậy. Yếu tố môi trường ăn sâu vào tâm khảm của con người, làm cho người Hà Nội cũng có tính cách cực đoan, ví dụ như sự căn cơ tiết kiệm. Thực ra ta nghĩ mà xem, mùa hè nóng quá còn cố cởi trần hay mặc cái áo mỏng mà chịu, còn đến mùa đông, nhà không có manh áo ấm, ăn không đủ no, biết bao cái nghèo cái khổ lộ ra hết, đến mùa đông lòng người dễ tủi thân, vậy nên không căn cơ với cái khó mà trời đất tạo ra thì sao được.
(Ảnh mùa Nồm – Oi – Hanh – Lạnh. Nguồn: Sưu tầm)
Ghét không? Ghét thật đấy! Nhưng không có những ngày thời tiết phiền lòng người, thì làm sao có được những ngày đẹp trời thênh thang. Cứ tuần hoàn như vậy, 4 mùa Hà Nội mới ghi dấu trong lòng người biết bao thương nhớ không sao kể xiết.
Không có những ngày thời tiết phiền lòng người, thì làm sao có được những ngày đẹp trời thênh thang. Cứ tuần hoàn như vậy, 4 mùa Hà Nội mới ghi dấu trong lòng người biết bao thương nhớ không sao kể xiết.
Thời nào thức nấy
Đã đến đất Hà Nội, ăn ngon không phải cứ muốn lúc nào là có. Một câu nói đặc trưng nhất cho ẩm thực đất Bắc nói chung và Hà Nội nói riêng là “Mùa nào thức nấy”, thức ở đây ngoài món ăn, đồ uống mà còn cả hoa nữa. Đi sâu hơn vào lòng Hà Nội, ẩm thực không chỉ tuân theo quy luật của mùa, mà còn theo luật của ngày nữa, có những món chỉ có thể ăn vào buổi sáng, có món phải ăn trưa và có món sẽ chỉ tìm được hàng bán vào buổi tối mà thôi. Chắc duy nhất có Phở là ăn được cả ngày! Nhiều khi thèm tha thiết một món ăn mà không tài nào tìm ra được đâu, ví như Chả Rươi chẳng hạn, chỉ xuất hiện vào độ cuối thu, nếu bỏ lỡ là phải đợi tới tận năm sau mới được thưởng thức.
Lại thêm một cái để “ghét” nữa. Đến việc ăn mà cũng phức tạp. Yếu tố thời gian chi phối lối ăn một cách đặc biệt, nên người viết gọi chung thành “Thời nào thức nấy”.
Nhưng cái gì khó thì mới thú. Việc ăn ở đất Hà Thành từ lâu cũng đã được xếp hạng vào hàng hoạt động tinh hoa. Người ta nhìn vào cách ăn mà đánh giá tầm cỡ của cả một con người, vì thế mà món ăn không được phép bớt đi sự cầu kỳ. Đôi khi cầu kỳ cũng khiến nhiều người “than ôi!” vì… mệt quá, nhưng đến lúc cái ngon lan toả trong vị giác, thì có ai mà không nhớ mãi. Đọc đến đây rồi, hãy mở lại “Miếng Ngon Hà Nội” của Vũ Bằng và “Hà Nội Băm Sáu Phố Phường” của Thạch Lam mà đọc lại, rồi chuẩn bị ra Thủ đô để thưởng thức đi thôi. Hà Nội lúc này đang là mùa đông, ăn gì cũng ngon bạn ạ!
Bài: Nam Thi
--
