“Saltburn” - Bộ phim giễu nhại vào những hợm hĩnh
Dẫu cho những tuần vừa qua “Past Lives” trở thành “ngựa ô” ở các giải thưởng của giới phê bình, hiện tượng “Barbenheimer” càn quét khắp các giải thưởng nổi tiếng, thì mùa cuối năm, spotlight dường như vẫn đang dành riêng cho phim “Saltburn”. Từ mạng xã hội đến các diễn đàn phim ảnh, tác phẩm mới nhất của nữ đạo diễn Emerald Fennell tính cho đến nay vẫn chưa có dấu hiệu nào cho thấy hạ nhiệt.
Những cái tên làm nên hiện tượng
Tác phẩm xoay quanh câu chuyện của Oliver Quick (Barry Keoghan thủ vai) – một mọt sách chính hiệu bỗng dưng một ngày lọt vào ngôi trường danh tiếng của giới nhà giàu nhờ vào học bổng. Tại đó cậu đã trúng phải tiếng sét ái tình với Felix (Jacob Elordi đóng chính) – một công tử nhà giàu và là đích nhắm của mọi cô gái. Từ những điểm giao tương đối tình cờ, cả 2 bắt đầu làm quen và vào ngày nọ, Oliver được mời đến với dinh thự Saltburn của gia đình Felix trong kỳ nghỉ hè. Tại đó những thứ đặc biệt bất ngờ diễn ra, với từng cái chết nối nhau từ từ. Đâu là nguyên nhân và liệu rằng có motif “sói đội lốt cừu” nào chính tại nơi đây?
Sức hút của tác phẩm này như đang có hiện nay là tương đối dễ hiểu, khi nó sở hữu rất nhiều cái tên nổi bật. Đó là nữ đạo diễn Emerald Fennell, người từng tạo ra hiện tượng với “Promising Young Woman” 2 năm trước đó. Tác phẩm trả thù có hơi hướng gothic, rock-chic này là một trong những ứng cử viên lừng lẫy của đường đua điện ảnh 2020, tiếc thay là lại ít được chú ý. Với khả năng đánh lừa cảm giác và khai thác các khía cạnh cảm xúc luôn muốn giấu giếm ở nơi con người, Fennell chính là điển hình mới nhất cho dạng đạo diễn chỉ cần nghe tên là đã bảo chứng cho chất lượng phim ảnh.
Về dàn diễn viên, sau vai phụ trong “The Banshees of Inisherin” chỉ mới năm ngoái, nam diễn viên người Ireland - Barry Keoghan đã có màn trở lại ấn tượng trong vai chính đặc biệt. Với gương mặt “lệch chuẩn” và ánh mắt cuốn hút, có thể nói Keoghan chứ không ai khác phù hợp hơn cả cho tác phẩm này. Fennell trong 2 tác phẩm dường như luôn có xu hướng gắn nhân vật chính với các tâm lý diễn biến phức tạp, đòi hỏi diễn viên luôn trong tâm thế “chân trong chân ngoài”, vừa phải đánh lừa khán giả với các âm mưu được trù tính trước, nhưng cùng lúc đó phải thật ngây thơ để các lớp lang phát huy tác dụng. Và Keoghan một cách hoàn hảo làm được điều này. Một suất đề cử nam diễn viên chính là rất có thể trên đường đua giải thưởng năm nay, bởi có thể nói phần trình diễn của anh là rất thuyết phục.
Một nhân vật khác cũng trở nên rất được quan tâm là Jacob Elordi với vẻ điển trai đậm chất điện ảnh. Tuy vai diễn này không đòi hỏi nhiều ẩn ức dồn nén, nhưng nam tài tử cũng đã thành công trong việc tái hiện bức tường vững chãi để thứ tầm gửi và vật ký sinh có thể bám mình. Với vẻ lãng tử như Armie Hammer trong “Call me by your name”, thì “Saltburn” có thể là bệ phóng vững chắc cho diễn viên này tiến sâu hơn nữa vào giới phim ảnh, dẫu cho trước đó việc xuất hiện trong các TV series cũng đã giúp anh có độ nhận diện tương đối vững vàng.
Về mặt kịch bản, cũng như “Promising Young Woman”, ngay từ ban đầu, đạo diễn Fannell cho ta cảm giác về một tác phẩm có màu classic mà nhiều khả năng sẽ rơi vào cảnh nhàm chán. Việc gặp gỡ giữa 2 chàng trai ở trường đại học, những buổi tiệc tùng cũng như thác loạn, việc mời về nhà và sống ở đó… không thể không khiến liên tưởng tới những tác phẩm văn chương như “Thăm lại Brideshead” của Evelyn Waugh hay “Maurice” của E.M.Forster. Dường như Fannell cũng đã biết trước hết những điều này, khi trong câu nói của Felix, cậu chàng cũng nhắc tới Waugh. Nhưng cũng từ đây mọi chuyện đổi khác.
Châm biếm những giá trị cũ
Cũng như tiểu thuyết của Waugh hay Forster, có thể thấy “Saltburn” là một tác phẩm mang tính châm biếm vào sự hợm hĩnh của giới nhà giàu. Việc đó thể hiện bằng cảnh ngồi lê đôi mách về thân phận của Oliver mà không bận tâm cậu vẫn đang nghe cách một lớp cửa của gia đình này, hay việc ban phát một chỗ trú thân cho Pamela – cô bạn gái thân của nhà Catton – bởi những rối loạn về mặt tâm trí sau cuộc hôn nhân giờ đã đổ vỡ. Sự giả tạo ấy còn được nâng cấp bởi “con cừu đen” Venetia – em gái của Felix, và “cậu bé vàng” chính là Felix – những người mà qua tính cách có phần ôn hòa đã làm rõ được chính sự giả trá của gia đình mình.
Thế nhưng nhìn nhận sâu hơn, cuốn sách cũng có rất nhiều ám chỉ phản Kitô giáo. Ở đó kết cấu gia đình của nhà Felix đã được sắp xếp rất có trật tự. Người cao nhất nhà – ông bố James Catton – khi được viết tắt trở thành JC hay Jesus Christ, rơi vào tình trạng loạn trí, nhớ nhớ quên quên. Vợ của ông ta, Elspeth, thụ hưởng vai trò Đức Mẹ Đồng Trinh, khi bà dang rộng vòng tay chào đón những người sa ngã đến với nơi mình, mà cô bạn thân Pamela với mái tóc đỏ gợi nhớ Mary Magdalene là một ví dụ.
Con cái của họ cũng có những vai trò riêng. Trong khi Felix trong tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là hạnh phúc, may mắn; thì Venetia lại có nghĩa là thành phố của những con kênh, đại diện cho người phụ nữ với những đam mê và các khao khát về mặt ái tình. Ở đó cô nàng như là tạo vật Eva của Chúa, người bị nguyền rủa bởi nghe theo lời con rắn và ăn trái cấm, từ đó luôn bị gán ghép với những khát khao mang tính nguyên thủy mà con người ta muốn tránh nhắc đến.
Trong bộ phim này, nhân vật Venetia cũng được xây dựng như người phụ nữ hoang dại, không bị ràng buộc bởi giới hạn nào trong việc thỏa mãn những khao khát riêng và hiến dâng mình. Những cảnh quay quan trọng của nhân vật này đều được thực hiện gắn liền với nước, cũng như con rắn mang theo tiên đoán quẩn quanh bên mình. Hình tượng ánh trăng hay chính cái tên có nghĩa dòng nước phần nào phơi bày tính “âm” nơi người thiếu nữ.
Felix dễ thấy khá là khiên cưỡng nếu gắn anh vào vai trò Adam, bởi dù cũng là tạo vật của Chúa và đứng ngang hàng so với Eva, thì sự luyến ái giữa 2 người họ là không tồn tại. Dẫu vậy Fennell cũng khá tinh tế khi giải quyết nó, chẳng hạn trong một chi tiết vị nữ đạo diễn đã khắc họa được cảm giác chiếm hữu cũng như ích kỷ từ anh trai mình, khi những bạn bè của chính cậu ta có mối quan hệ ngày càng xa hơn với em gái mình. Dẫu chỉ đơn thuần là sự ích kỷ muốn chiếm hào quang, nhưng phức cảm ấy phần nào phơi bày quan hệ ẩn dụ giữa hai người họ.
Như vậy cả 4 cá nhân đều có vai trò tương đối quan trọng trong mô hình ấy, cho thấy không những những phẩm chất riêng của một gia đình da trắng thượng lưu, mà còn đồng thời là người kính Chúa đến mức cực đoan. Vậy Oliver nằm ở vai nào, là Satan – người chi phối Chúa, hay là con rắn – đưa cả Adam cũng như Eva ra khỏi thiên đường từng rất xinh đẹp?
Có thể thấy rằng từng bước từ từ, con rắn mê hoặc cả 2 tạo vật như kịch bản cũ đến từ Kinh Thánh, và rồi thêm một bậc nữa, Fennell tiếp tục cho các bi kịch trở nên leo thang, biến loài quỷ này trở thành Satan ở bên cạnh Chúa, để cả gia đình rơi vào tuyệt diệt. Như vậy nữ đạo diễn này từng bước từng bước ngày càng tăng tiến câu chuyện của mình một cách lớp lang và có sức hút.
Cả Chúa Jesus hay Đức Mẹ Đồng Trinh trong bộ phim này rồi sẽ đến nấm mồ chỉ bởi một lòng khoan dung. Fennell bên cạnh câu chuyện về lòng tham, sự ích kỷ và tính trưởng giả, cũng đã khắc họa một cách thành công bức tranh khi mà lòng tốt không đặt đúng chỗ. Không những cho thấy những hình tượng ấy chỉ là biểu tượng, mà nữ đạo diễn cũng còn đả phá vào niềm tin này bằng những suy tư và diễn biến mới, cho thấy không có điều gì có thể giữ nguyên, ngay cả bài học về lòng vị tha.
Làm trụ đỡ cho cốt truyện này cũng là rất nhiều chi tiết đến mức ám ảnh. Phân cảnh Venetia và Oliver bên dưới ánh trăng, cảnh quay bồn tắm thông giữa 2 phòng của 2 chàng trai hay cảnh gây shock ở nơi ngôi mộ vừa mới chôn xong của chính Felix… Tất cả đánh mạnh vào lớp vỏ bọc của phía người xem, khiến họ cảm nhận được tính nguyên bản cũng như hạt nhân ở nơi chính mình, rằng cho đến cùng, chúng ta có thể tàn bạo và mất nhân tính đến mức độ nào.
Có thể thấy rằng với “Saltburn”, nữ đạo diễn Emerald Fennell đã xây dựng nên một hệ thống những hình tượng ẩn dụ có phần ấn tượng, cũng như đã không khoan nhượng trong cách triển khai từng chi tiết một. Điều này góp phần tạo nên đặc trưng có phần cá nhân, đưa cô đến với vị thế cao hơn trong ngành điện ảnh, cũng như tạo sự đón chờ vào những tác phẩm tiếp tục sau đó.
