Yayoi Kusama: Khi nghệ thuật thực sự có khả năng chữa lành

Yayoi Kusama là nữ nghệ sĩ nổi tiếng nhất và "ăn khách" nhất thế giới. Trước khi đạt được vị trí này, bà đã trải qua nhiều chấn thương tâm lý, bị các đồng nghiệp nam đánh cắp ý tưởng - những sự việc dẫn đến trạng thái trầm cảm và ý định tự sát của bà, theo bộ phi tài liệu Kusama: Infinity.

Yayoi Kusama sinh năm 1929 tại Matsumoto, Nhật Bản. Bà đã bày tỏ niềm yêu thích hội họa từ khi còn là một đứa bé. Kể cả trong những tác phẩm đầu tiên, ta có thể nhìn thấy sự hứng thú của bà với những chấm tròn nhỏ, có hình dạng tự nhiên. Tuy nhiên, bà không được gia đình ủng hộ. Mọi bức tranh đều bị mẹ tịch thu trước khi được hoàn thiện - có lẽ đây là lý do Yayoi thường nhanh chóng hoàn thành những tác phẩm sáng tạo của mình. Chưa hết, Yayoi Kusama còn bị mẹ ép chứng kiến cảnh ngoại tình của cha. Chính trải nghiệm này đã dẫn đến sự ác cảm của bà với tình dục.

Phụ nữ cùng thời của bà không được kỳ vọng có sự nghiệp, thay vào đó phải kết hôn và sinh con. Giống như nhiều người khác, Kusama rơi vào một cuộc hôn nhân đã được định đoạt từ trước. Như một nỗ lực thoát khỏi không khí gia đình ngột ngạt, bà bắt đầu trao đổi thư từ với nghệ sĩ người Mỹ mà bà ngưỡng mộ: Georgia O'Keeffe. Kusama xin lời khuyên để trở thành một họa sĩ, và O'Keeffe cho rằng bà nên đem tác phẩm của mình đến Mỹ để xem có ai quan tâm.

Ngay cả khi không giỏi tiếng Anh, Yayoi Kusama đã bước chân đến Hoa Kỳ, tìm kiếm chỗ đứng trong quang cảnh nghệ thuật New York cũng như sự công nhận toàn cầu. Chinh phục giới nghệ thuật đang nằm trong sự kiểm soát của nam giới quả thực không dễ dàng. Mặc dù được nhà phê bình nổi tiếng Donald Judd và họa sĩ Frank Stella khen ngợi, nhưng thành công dường như vẫn né tránh bà. Trong khi đó, những ý tưởng của bà lại mang đến vinh quang cho...người khác. Chẳng hạn, trong tác phẩm Papel de Parede de Vacas, Andy Warhol đã sao chép mô típ lặp lại hình ảnh trong tác phẩm của Yayoi.

Năm 1965, mọi thứ trở nên tồi tệ hơn. Con người đang chuẩn bị hạ cánh trên mặt trăng, Kusama nhận thấy sự quan tâm của công chúng với "sự vô tận" đã tạo ra căn phòng gương đầu tiên trên thế giới, tiền thân của Phòng Gương Vô cực tại Phòng trưng bày Castellane ở New York. Không lâu sau, Lucas Samaras đã sao chép ý tưởng này, đặt tác phẩm của ông tại Galeria Pace - phòng triển lãm uy tín nhất lúc bấy giờ. Chính trong giai đoạn này, Kusama lần đầu tiên cố gắng tự sát.

Chủ phòng trưng bày Beatrice Webb cùng một số người bạn khác đã giúp bà hồi phục. Dường như có lại tinh thần, Kusama tham sự Venice Biennale 1966, mặc dù không nhận được thu mời, và trưng bày tác phẩm Vườn hoa Thủy tiên, với 1500 quả bóng tráng gương và mức giá vài USD, trước khi bị ngăn cản bởi chính quyền. Từ đó, Kusama quyết định chấm dứt việc phục vụ thị trường, tự quyết định thời gian và địa điểm trưng bày tác phẩm.

Trở lại Mỹ, Kusama tận dụng không gian công cộng, như Công viên Trung tâm hay vườn MoMa, để chỉ trích các lề thói nghệ thuật. Yếu tố khỏa thân trong một số sự kiện này đã tạo hiềm khích với cộng đồng người Nhật, và cả gia đình vốn rất bảo thủ của bà. Một bộ phận truyền thông tại Mỹ cũng không tán thành việc tổ chức những dự án như vậy.

Gần như đã bỏ cuộc, bà trở về Nhật Bản, không nhận được sự hỗ trợ của gia đình, mất đi động lực cầm cọ, một lần nữa bà có ý định tự tử. Bà tìm đến sự giúp đỡ tại một bệnh viện sử dụng liệu pháp điều trị bằng nghệ thuật - Điều này đã thúc đẩy bà về với con đường nghệ thuật. Tác phẩm đầu tiên của bà trong giai đoạn này là một loạt ảnh ghép (collage) về các chu kỳ tự nhiên trong cuộc sống. Từng chút, từng chút một, bà lại có cơ hội được chứng kiến tài năng của mình được công nhận.

Năm 1989, Trung tâm Nghệ thuật Đương đại Quốc tế ở New York đã trưng bày một tác phẩm của bà, và vào năm 1993, nhà nghiên cứu lịch sử nghệ thuật Nhật Bản Akira Tatehata đã thuyết phục chính phủ đề cử Yayoi Kusama làm đại diện của Nhật tại Venice Biennale. Thành công của cuộc triển lãm đã thay đổi cách công chúng nhìn nhận và đối xử với cô tại quê nhà.

Sau đó, Kusama tiếp tục giải quyết những tổn thương của chính mình thông qua nghệ thuật. Thành công của bà, phần lớn, nhờ vào sự lan tỏa của mạng xã hội. Dù đang chiêm ngưỡng những quả bí ngô, quả bóng hay chìm đắm trong căn phòng vô cực, công chúng phải suy ngẫm về tác phẩm của Kusama để hiểu được sức mạnh chữa lành của nghệ thuật.