Spirited Away: Từ nắm cơm của Chihiro cho đến ý nghĩa của việc trưởng thành
Sau Lâu Đài Bay Của Pháp Sư Howl (Howl's Moving Catsle), Vùng Đất Linh Hồn (Sprited Away) là bộ phim thứ hai xuất hiện trong chuỗi 4 phim từ Studio Ghibli được trình chiếu trên mang ảnh rộng tại Việt Nam từ tháng 12/2024. Vào năm 2003, Sprited Away đã giành chiến thắng tại giải Oscar lần thứ 75 cho hạng mục Phim Hoạt Hình Hay Nhất, và là phim hoạt hình vẽ bằng tay, có ngôn ngữ không phải tiếng Anh đầu tiên đạt danh hiệu này.
Không cần phải đợi đến khi Vùng Đất Linh Hồn được trình chiếu ở màn ảnh rộng, các khán giả Việt Nam hầu như đã đều thưởng thức qua hay ít nhất là nghe nhắc đến tên của bộ phim.
Vùng Đất Linh Hồn nổi tiếng với phân đoạn hỗn loạn trong nhà tắm khi nhân vật Vô Diện xuất hiện, lợi dụng và thao túng những nhân viên nhà tắm bằng lòng tham của họ nhưng lại chẳng thể nào lay chuyển được Chihiro. Nếu so với những bộ phim khác đến từ Ghibli, Vùng Đất Linh Hồn “có vẻ như” mang một tiết tấu nhanh hơn và dồn dập hơn. Thế nhưng vì chúng ta đang nói đến một tác phẩm đến từ Hayao Miyazaki, nên khái niệm “nhanh hơn” ở đây vẫn chỉ là một phép so sánh giữa những tác phẩm Ghibli với nhau. Nếu đem Vùng Đất Linh Hồn đặt vào giữa lãnh địa hoạt hình nói chung thì bộ phim vẫn mang trong mình mã DNA độc đáo của vị đạo diễn; một “đặc sản” không lẫn đi đâu được của Ghibli.
Nắm cơm của Chihiro
Những khung hình tĩnh báo hiệu thời khắc quyết định
“Đặc sản” ấy của Hayao Miyazaki là những đoạn phim dài, tĩnh, nhân vật chỉ làm những động tưởng chừng như bình thường nhưng hoá ra lại mang nhiều ý nghĩa sâu xa, đó đồng thời còn là một lời gợi ý để mở ra những trường đoạn khác gây cấn hơn và mang tính quyết định hơn.
Một trong những phân đoạn theo cá nhân tôi là cảm động nhất trong phim, đồng thời cũng là bước chuyển quan trọng, báo hiệu hành trình trưởng thành của Chihiro đã mở ra và em buộc lòng phải dấn thân vào đó là chi tiết nắm cơm Haku đưa cho em.
Chihiro bé nhỏ đã đến lúc phải tự đứng trên đôi chân mình, phải mang trách nhiệm với gia đình, người thân. Em mệt mỏi lắm nhưng em vẫn phải ăn nắm cơm này, vẫn phải mạnh khoẻ và an toàn để mà có sức đi tiếp cuộc hành trình của mình. Em không được yếu đuối, em không được cứ trẻ con hờn dỗi hay cố chấp như trước, ở phân đoạn mở đầu em buồn bực, chán nản vì phải di chuyển chỗ ở đến một nơi hoàn toàn xa lạ. Em chỉ đơn giản là phải ăn và phải khoẻ để tiếp tục. Em ăn, em biết em phải và nên làm gì lúc này. Em ăn nắm cơm của anh Haku giấu đưa cho em vì em cần làm thế. Em ăn nắm cơm và rồi em chợt tủi thân và rồi em oà khóc nức nở. Haku ở bên em dịu dàng và nhẫn nại.
Đối với tôi, chi tiết này trong phim là một bước chuyển tuyệt vời, đầy dịu dàng, đầy tinh tế và yêu thương. Cần phải có bao nhiêu sự cảm thông và bao dung để Miyazaki có thể hiểu được sự tủi thân rất chân thật và hiển nhiên của Chihiro – khi em đứng trước bước ngoặt cuộc đời mình đến thế? Bước ngoặt chuyển giao từ một đứa trẻ trở thành thiếu niên, thiếu nữ.
Nếu Pixar và Disney đã làm nên Inside Out dài gần hai tiếng để mô tả về những ẩn ức dồn nén của giai đoạn trưởng thành này một cách thành công, thì Hayao Miyazaki chỉ cần một nắm cơm là đã có thể làm tuôn trào cuồn cuộn những cung bậc ấy trong lòng khán giả. Chihiro khóc nức nở. Em vừa khóc vừa nhai vừa nuốt, có lẽ em cũng thật sự thấy đói. Khoảnh khắc Chihiro ăn nắm cơm, chính lúc đó em đã chấp nhận hành trình, em không sợ hãi, em không quay đầu. Chính điều đó làm nên sức mạnh và ánh sáng của Chihiro, nhưng em buồn tủi và nức nở làm sao. Cảm xúc của em ngay khoảnh khắc này thật đáng yêu và đáng quý làm sao. Em khiến tôi đồng cảm làm sao. Bộ phim có rất nhiều khoảnh khắc đẹp đẽ, nhưng tôi vẫn luôn nhớ mãi hình ảnh này của em của Haku, và nắm cơm ấy.
Chi tiết nắm cơm không chứa quá nhiều thoại, cũng không thể gọi đây là cao trào hay cài cắm ẩn dụ sâu xa. Hayao Miyazaki chỉ đơn giản tường thuật lại, vẽ lại một cách tròn trịa tâm trạng của một cô bé lần đầu chạm vào hai chữ “trưởng thành”. Và ngay sau phân đoạn đó, ta có thể thấy rõ ràng gương mặt, biểu cảm và ánh mắt của Chihiro cũng đã đổi khác. Ánh mắt cô bé vẫn trong sáng, hồn nhiên nhưng quyết liệt hơn, và gương mặt em cũng không còn mang vẻ sợ hãi, ủ ê như trước. Ta không còn thấy cảnh Chihiro cứ đan tay vào nhau, vặn xoắn không ngừng để giữ cho mình bình tĩnh nữa. Chihiro giờ đây điềm tĩnh hơn và dần dần học cách thích nghi với thế giới mới, với hành trình mới này của mình.
Thời khắc quyết định, nằm trọn trong một nắm cơm em vừa khóc vừa ăn. Còn gì lay động lòng người hơn thế? Còn gì tinh tế và dịu dàng hơn thế?
Ý nghĩa của việc trưởng thành
Một chi tiết nữa về câu chuyện trưởng thành cũng được đặt để trọn vẹn trong câu thoại của Haku, rằng:
“Ở đây em sẽ là Sen, dần dần tên thật của em sẽ bị giấu đi”
Chihiro đáp lại:
“Suýt nữa em đã đánh mất bản thân mình và trở thành Sen rồi!”
Điều này khiến tôi tự hỏi vậy theo Miyazaki, ý nghĩa của việc trưởng thành là gì?
Có lẽ cũng như Hoàng Tử Bé, ý nghĩa của trưởng thành là để ta học cách nhớ lại ta đã từng là trẻ con ra sao. Ta đã từng ngây thơ, từng ngốc nghếch, từng yếu đuối, nhưng cũng từng trong sáng ra sao. Nhiều phân tích cho rằng câu thoại của Haku khi nói rằng Chihiro phải luôn nhớ lấy tên mình, nếu không thì một thời gian làm việc ở đây em sẽ quên mất đi tên em. Haku không nói “quên đi em là ai” mà cậu chỉ nói ý rằng ta sẽ đánh mất đi tên mình. Cái tên – là một định danh rõ ràng nhất và sơ khai nhất của mỗi con người. Trong quá trình trưởng thành, va chạm với nhiều quan hệ ngoài xã hội liên quan đến lợi ích cá nhân và chủ nghĩa vật chất, không ít người đã lãng quên đi cốt lõi đích thực bên trong con người mình.
Có một chi tiết rất đắt giá nói về chủ nghĩa tiêu dùng và vật chất đã tha hoá tâm hồn ra sao trong bộ phim. Khi gần về cuối phim, bé Boh “giả” đang nhồm nhoàm nhai socola bên cạnh Yubaba, còn bé Boh thật thì đang là một chú chuột hồng bé tí trên vai Chihiro, lúc này đang ở nhà của Zeniba. Haku bước vào và hỏi Yubaba rằng:
“Bà có nhận ra bà đã mất đi thứ quý giá nhất không?”
Yubaba khi nghe bốn chữ “thứ quý giá nhất” thì lại không nghĩ đến Boh, đứa con trai cưng yêu của mình của mình mà lập tức cầm lên một cục vàng do Vô Diên thảy ra trong nhà tắm. Cho đến khi thấy ánh mắt lạnh lẽo của Haku nhìn mình, Yubaba mới quay sang đứa con và hoảng hốt nhận ra sự thật Boh đấy không phải Boh yêu thương của bà. Nhưng dù Yubaba có tỏ ra hoảng hồn, rối trí, lo lắng cho con trai mình cỡ nào thì hành động cầm lên thỏi vàng khi nghĩ đến “thứ quý giá nhất” đã nằm lại gọn gàng trong ánh nhìn lạnh lùng, phán xét của Haku và của chính Miyazaki.
“Cuộc sống là ánh sáng bừng lên trong bóng tối” - Hayao Miyazaki
Thế nhưng, “cuộc sống là ánh sáng bừng lên trong bóng tối” – theo lời nói của chính Hayao Miyazaki, ông luôn tin vào sự hướng thiện và những tia sáng luôn sẵn sàng ló dạng, xuyên thấu qua những tầng mây đen. Haku có thể quên đi mình là ai nhưng anh luôn nhớ tới tên Chihiro vì lúc bé anh đã vô cùng cứu em khi em rơi vào lòng sông; cũng là rơi vào lòng của Haku. Sự ngây thơ và trong trẻo của một đứa trẻ, của ký ức tuổi thơ là thứ neo tâm hồn Haku lại, không để cho nó tan biến dù thời gian có trôi đi, và cũng chính tuổi thơ, hay đúng hơn là hạt mầm tuổi thơ cũng đã mọc lên trong trái tim của Chihiro, trao cho em sức mạnh và niềm tin để khi bước đi trên hành trình trưởng thành, em vẫn luôn giữ được “cái tên” của mình, luôn giữ được sự hồn nhiên, thánh thiện nơi em.
Về phần Yubaba, tuổi thơ cũng là phao cứu sinh của bà, khi bên cạnh bà có Boh. Chú bé sau khi tham gia một cách bất đắc dĩ vào hành trình đến nhà Zeniba cùng Chihiro và Vô Diện thì cậu cũng đã trưởng thành theo một cách khác. Cậu bé đã bắt đầu hiểu rằng thế gian ngoài kia rộng lớn và thú vị ra sao. Cậu cũng hiểu đúng và sai ra sao và cậu đã “đe doạ” mẹ rằng sẽ không yêu mẹ nữa nếu Yubaba không giữ đúng lời hứa với chị Chihiro của cậu. Ta có thể thấy thêm một bước chuyển rất mượt mà nữa ở đây, khi Boh từ một em bé luôn sống trong nhung lụa và sự bảo bọc của mẹ đến độ mụ cả người, thì nay em sẽ trở thành một chú bé có chính kiến và tốt bụng, một người sẵn sàng và hoàn toàn có thể làm thay đổi tâm tính lẫn nhân sinh quan của Yubaba.
“Tôi muốn làm ra những bộ phim để trẻ em tin rằng cuộc sống này tuyệt vời lắm thay!" - Hayao Miyazaki
Cũng vì lẽ đó mà Vùng Đất Linh Hồn hay những bộ phim khác của Ghibli đều không chỉ dành cho trẻ nhỏ mà chúng hướng đến mọi lứa tuổi. John Lasseter – đạo diễn Toy Story, một trong những đạo diễn gạo cội nhất của Pixar và Disney đã chia sẻ rằng “Tại Pixar hay Disney, khi chúng tôi bí ý tưởng hay không tìm được lối ra cho một vấn đề nào đó, chúng tôi thường xem phim của Miyazaki để tìm cảm hứng. Và nó thật sự hiệu quả”. Cũng chính Lasseter ngay sau khi xem Sprited Away lần đầu tiên đã đề nghị làm giám đốc sản xuất cho phiên bản phát hành tại Mỹ ngay lập tức (Theo Jim Hill Media). Trong một bài phỏng vấn khác, ông còn nói rằng “Nó (những bộ phim của Ghibli) khiến tôi cảm thấy rằng mình không hề đơn độc trên thế giới này” khi chia sẻ về những bất đồng quan điểm của Lasseter với tầm nhìn của Disney chỉ muốn làm phim cho trẻ em, nhưng Miyazaki đã chứng mình hoạt hình có thể vươn xa hơn thế và chạm đến những trái tim của người trưởng thành.
Quay lại câu chuyện của Vùng Đất Linh Hồn, người Nhật nói chung luôn coi trọng về đề cao trẻ con. Các bé thuộc lứa tuổi nhi đồng lẫn thanh thiếu niên đều được xem là tương lai, là hy vọng của đất nước. Miyazaki cũng thế và hơn cả thế. Ông xem trẻ em là ánh sáng, những bộ phim ông làm ra cốt chỉ để “trẻ em tin rằng cuộc sống này tuyệt vời lắm thay!" Ông không chỉ làm ra những bộ phim, những tình tiết để ngợi khen và đề cao bọn trẻ, ông còn muốn bọn trẻ tin rằng thế giới này sẽ luôn ngập tràn ánh sáng thiện lương, muốn bọn trẻ tin rằng trên đời này toàn là những người tốt sẵn sàng giúp đỡ các em và nếu có “phản diện” thì cũng là vì họ đơn thuần là... xấu tính hoặc bị tha hoá nhưng vẫn có cơ hội để sửa sai. Chi tiết này cho thấy trong hoạt hình Ghibli không có cái cái ác bản năng, không có cái ác thuần tuý. Mọi người đều hướng đến điều thiện, và trong quá trình sống họ có thể rẽ nhầm lối nhưng rồi họ sẽ tìm lại được con đường chính đạo.
Trưởng thành là như thế đấy, trưởng thành là để làm sai rồi sửa lỗi, và trưởng thành là để ta nhận ra ta đã từng tốt đẹp ra sao khi ta là một đứa bé.
Năm 2014, tượng vàng Oscar Danh dự (Academy Honorary Award) hay còn gọi là giải Thành tựu Trọn đời được trao cho Hayao Miyazaki. Trước đó, chỉ có một đạo diễn Nhật Bản được trao giải này vào năm 1990, chính là Akira Kurosawa, đạo diễn của Rashomon, Seven Samurai,…
Nhưng mọi giải thưởng dường như chỉ đang “chạy theo” Hayao Miyazaki, còn ông thì vẫn mải mê đuổi theo những tia sáng trong một thế giới vẫn còn đó những tối tăm. Ông chạy theo, nắm bắt lấy chúng và khiến chúng sáng bừng lên từ những điều nhỏ bé, ví dụ, một nắm cơm.
