Lâu Đài Bay Của Pháp Sư Howl: Khi lời nguyền cũng chính là sự giải thoát

“Những gì bạn thể hiện là thế giới đã được vẽ sẵn bên trong chính bạn. Đó là những khung cảnh bạn cất giữ, những suy nghĩ và cảm xúc đang tìm kiếm sự diễn đạt” – Hayao Miyazaki (Trích Thế Giới Miyazaki, Một Cuộc Đời Nghệ Thuật, tác giả Susan Napier)

Có lẽ vì thế mà hoạt hình Ghibli là kiểu phim buộc ta không được lơi là dù chỉ một khoảnh khắc, một câu thoại (dù thoại không quá nhiều), một cảnh phim,… Bởi từng chi tiết đều chứa đựng một điều kỳ diệu, một mảnh vụn ký ức, một điểm sáng trong tinh thần sáng tạo của Hayao Miyazaki.

Khi Lâu Đài Bay Của Pháp Sư Howl ra mắt, hãng đã nhận về khá nhiều phê bình không tích cực, chủ yếu xoay quanh việc phim có nội dung rời rạc và các tình tiết hời hợt không giải quyết thoả đáng những mệnh đề đặt ra từ đầu, như việc cuộc chiến từ đâu và nó kết thúc như thế nào. Chắc chắn những ai vốn quen với motif hoạt hình theo lối Disney hay Pixar sẽ khó lòng chấp nhận một cuộc chiến khủng khiếp như thế mà chỉ cần một câu nói từ nhân vật tạm gọi là phản diện – cố vấn cho nhà Vua, Madame Suliman – là có thể chấm dứt. Một câu thoại vỏn vẹn “Hãy chấm dứt cuộc chiến ngớ ngẩn này”.

Nếu nó ngớ ngẩn tại sao nó lại diễn ra từ đầu? Nếu nó ngớ ngẩn thì tại sao phải khiến Howl và cả những người vô tội khác phải chật vật đến thế để rồi kết thúc một cách giản đơn, hoàn toàn không tạo nên một dấu chấm hết mang tính vĩ thanh nào?

Rồi thì những thắc mắc xoay quanh việc tại sao Sophie lại giải được lời nguyền trong khi Mụ Phù Thuỷ Vùng Hoang Địa đã bảo lời nguyền này không thể phá giải cũng như giờ đây mụ đã gần mất hết ý thức thì ai là người đã cứu lấy Sophie?

Khen chê vốn dĩ là chuyện thường tình đối với mọi tác phẩm nghệ thuật. Thế nhưng Lâu Đài Bay Của Pháp Sư Howl sẽ chỉ hay nếu ta xem thật kỹ. Bộ phim là một tổng thể hài hoà của muôn vàn những rối rắm cứ đan cài vào nhau. Rối rắm từ chính chủ thể của bộ phim; lâu đài bay; một thiết kế lạ lùng, một ngôi nhà hình bầu tròn được ráp lại bởi những mảnh ghép chả cái nào liên quan tới cái nào, đã thế còn được chống đỡ bằng hai cái chân khẳng khiu trông chẳng hề cân xứng. Ngôi nhà có cái lưỡi thò ra ngoài và lúc nào trông cũng nhớp nháp. Rối rắm không chỉ dừng lại ở đó mà còn trên cả bầu trời, nơi diễn ra cuộc không chiến máu lửa và điểm cao trào nằm ở gần cuối phim. Những chiếc máy bay, những con quái vật bay, loạn xạ trên bầu trời giữa những chùm tia lửa, khói và bóng tối. Những cuộc chiến nội tâm diễn ra bên trong Howl và Sophie mãnh liệt không thua gì bất cứ cuộc chiến nào.

Sophie và Howl luôn trông có vẻ như song hành nhưng đó lại là hai quá trình đấu tranh nội tâm sâu sắc được thể hiện qua từng chi tiết nhỏ nhất, tưởng như phân mảnh nhưng thật ra cấu thành nên một bức tranh lãng mạn hoàn hảo, đề cao tình yêu và sự chân thật dành cho chính mình.

Ai đã giải lời nguyền cho Sophie?

Sẽ thật bất công khi gắn mác “sến” và “đậm chất cổ tích” cho cái kết Lâu Đài Bay Của Pháp Sư Howl. Bởi nếu ta nhìn nhận như thế thì rõ ràng ta đã bỏ qua hành trình đấu tranh nội tâm đầy phong phú của cô gái trẻ Sophie. Ngay từ những phút đầu tiên của phim, ta cũng đã thấy Sophie trong dáng dấp một cô gái trẻ trung, xinh xắn nhưng gương mặt lúc nào cũng u buồn và cư xử không thua một bà lão là bao. Cô diện một chiếc đầm màu tối, đội một cái nón cũ mèm và lỗi thời trong khi chính từ bàn tay cô những chiếc nón điệu đà nhất đã được tạo ra. Cô không lớn hơn em gái Lettie là bao nhưng vẻ ngoài lẫn tư tưởng của cô cứ như thuộc một thế hệ khác so với em mình. Một chi tiết giễu nhại đầy tinh tế của tác giả Miyazaki đó là Sophie hoàn toàn chả lo chả sợ gì việc mình biến thành một bà già già khọm xấu xí. Thậm chí cô còn nhận xét hoàn cảnh của mình một cách hài hước rằng giờ thì cô chẳng còn phải sợ mình già đi nữa. Cô đứng trước gương ngắm nghía, rồi bình thản chấp nhận. Cô nói rằng “Không sao đâu bà cụ ơi, bộ đồ này còn hợp hơn trước nữa”, cứ như thể cô đã đợi chờ việc được già đi này từ lâu lắm rồi, và Phù Thuỷ Vùng Hoang Địa đã biến mơ ước của cô thành sự thật không bằng.

Cái bình thản chấp nhận của Sophie hoàn toàn không phải là tâm lý yếm thế, mà là một sự giải thoát. Ở đây ta có thể thấy rằng “làm một người già” đã khiến Sophie thấy thoải mái hơn. Bởi chăng “người già” ấy mới chính là nội tâm, là con người thật của Sophie. Khi cô sống giữa những định nghĩa về tính nữ rằng phải xinh đẹp, phải tươi tắn, phải luôn biết lúng la lúng liếng trước những người đàn ông để được mến yêu thì việc được già nua lại mang đến cho Sophie một sự tự do đích thực. Hayao Miyazaki đề cao chủ nghĩa cá nhân và bản thể đích thực bằng một cách không thể nào tinh tế hơn lẫn mỉa mai hơn. Nội tâm nhân vật Sophie cũng từ đó mà chuyển biến. Với vẻ ngoài của một bà lão đau nhức khắp mình mẩy, Sophie lại vui vẻ, yêu đời và hoạt bát hơn bao giờ hết. “Bà/cô” còn hiên ngang bước vào toà lâu đài lạ lùng của Howl và chọc ghẹo của quỷ lửa Calcifer. Cô ngủ ngon lành, thậm chí còn “ngáy”, ta có thể đoan chắc rằng khi còn mang ngoại hình trẻ trung thiếu nữ có khi Sophie chưa bao giờ ngủ ngon đến vậy.

Hành trình trưởng thành của Howl và toà lâu đài bay gần mặt đất

Song song với hành trình tìm lại và học cách yêu bản thân để biết yêu thương người khác của Sophie là quá trình trưởng thành và “chân chạm đất” của pháp sư Howl. Ngoài tình yêu của Sophie thì cuộc chiến tranh là một trong những yếu tố thúc đẩy sự phát triển nội tâm của Howl; “cuộc chiến ngớ ngẩn” theo như lợi thoại của nhân vật cố vấn Suliman.

Chi tiết cao trào và nhấn mạnh của cuộc chiến trong phiên bản hoạt hình là một sự cải biên so với tác phẩm gốc của nhà văn Diana Wynne Jones, Hayao Miyazaki không nói rõ cuộc chiến đến từ đâu hay hai phe tham chiến là ai, trong Lâu Đài Bay Của Pháp Sư Howl, cuộc chiến diễn ra như một hỗn mang có sẵn, một thực tế không thể chối cãi trong thế giới của Howl và Sophie. Những pháp sư có phép thuật như Howl cũng là một phần của cuộc chiến, họ tham chiến với tư cách là những người ủng hộ triều đình và dần dần trở thành “những bộ máy giết chóc”, “những kẻ không còn biết khóc”.

Ở khía cạnh ngoài lề, ta hoàn toàn có cơ sở để cho rằng việc Hayao Miyazaki đưa cuộc không chiến ấy vào phim một cách bi tráng như thế là để tự thoả mãn mình. Hình ảnh những chiếc máy bay được vẽ tỉ mỉ tới từng chi tiết vốn được xem là một trong những dấu ấn cá nhân của ông. Gia đình của Hayao Miyazaki chuyên sản xuất máy bay chiến đấu phục vụ trong quân đội. Cậu bé Miyazaki đã từng mê mẩn những chiếc máy bay khổng lồ ấy và mang theo một phức cảm khi lớn lên, khi cậu nhận ra việc chính gia đình mình đã tiếp tay cho những cuộc chiến thảm khốc, đồng thời vẫn không thể nào che giấu việc chính bản thân mình cũng say sưa và yêu mến vẻ đẹp của động cơ máy bay, một mỹ học của sự bạo tàn, hiện thân của hỗn mang trên bầu trời.

Khoảnh khắc Calcifer trả lại trái tim và Sophie đặt vào lòng Howl, phân đoạn ngắn ngủi nhưng bao hàm toàn bộ những tâm tình sâu thẳm và tinh hoa sáng tạo của Hayao Miyazaki. Sophie dùng một cái ôm và hai chữ “làm ơn” để xin lại trái tim của Howl từ tay Phù Thuỷ Vùng Hoang Địa. Calcifer tự tin rằng chỉ cần Sophie là người đặt trái tim vào Howl thì mọi thứ sẽ không sao. Trái tim bao bọc bởi ngọn lửa của Calcifer cháy bập bùng trên bàn tay Sophie ấm áp và thơ ngây “vì nó còn nhỏ mà”, Calcifer giải thích.

Và trái tim trẻ thơ ấy giờ đây khi được tắm tưới bởi tình yêu, đã đến lúc Howl thức dậy, trưởng thành và lèo lái lâu đài bay – từ một lý tưởng mông lung nay đã trở thành một gia đình hạnh phúc.

Sức mạnh của tình yêu còn hơn cả lời nguyền và sự cứu chuộc gộp lại. Tình yêu, có khi chính là vùng lửng lơ gần với mặt đất, nơi toà lâu đài vẫn bay bổng cùng với bao lãng mạn mộng mơ nhưng vẫn gần gũi với bao thực tế trong đời. Trong toà lâu đài đang bay là là đó, ta thấy Howl trong dáng đứng vững vàng, còn Sophie nay đã trẻ trung và xinh xắn, nhưng mái tóc của cô vẫn vẹn nguyên một màu bạc phếch, một dấu ấn cá nhân của chính bản thân mình.

Một điểm đáng chú ý nữa, đó là Hayao Miyazaki vẫn luôn mang phong cách “nhồi nhét” những ý niệm của mình vào tác phẩm mọi lúc có thể. Điển hình như việc cho Sophie già đi chính là một lời động viên của ông dành cho những người ở tuổi xế chiều ở Nhật Bản. Tuổi già không đáng sợ bằng việc không có tình yêu và niềm tin vào việc mình luôn có ích. Hay toà lâu đài xiêu vẹo kia cũng là ẩn dụ về một xã hội hiện đại, đầy ứ những vật chất nhưng thật ra lại rất chênh vênh và có thể sụp đổ bất cứ khi nào. Hay chính xác hơn là “biểu tượng của chủ nghĩa hậu hiện đại” theo nhận định của nhà phê bình người Nhật Mari Kotani. Hình ảnh bên trong lâu đài của Howl không khỏi khiến ta liên tưởng đến cảnh nhà tắm trứ danh trong Vùng Đất Linh Hồn, nơi Chihiro đứng trước Vô Diện và cũng chính cô bé ra tay dọn sạch sẽ mọi nhơ nhớp, bẩn thỉu mà Vô Diện gây ra. Còn hành động nào thiết tha và lãng mạn hơn việc không ngại ngần tiến bước vào chốn dơ bẩn nhất không vì mục đích vụ lợi nào như thế?