WOMEN OF OUR TIME - Linh Đan: "Điện ảnh là một phản chiếu của cuộc sống"

Linh Đan từng được biết đến bởi truyền thống làm phim của gia đình nhiều hơn, nhưng đến giờ, điều này có lẽ chẳng còn mấy quan trọng khi nữ đạo diễn hình ảnh trẻ tuổi này liên tục tự khẳng định tài năng của mình với những dự án phim được chú ý như phim ngắn “Lost” lọt vào hạng mục phim ngắn liên hoan phim Cannes 2016, “Vô diện” được giải Cánh diều vàng cho phim ngắn năm 2017, “Bí mật của gió” ra rạp vào cuối năm 2020 trước khi “Nếu gỗ có thể khóc, gỗ sẽ khóc ra máu” giành giải thưởng ArteKino ở Liên hoan phim Quốc tế Busan…

Từng ấy thành tựu với một đạo diễn trẻ tuổi, nhưng với Linh Đan, cột mốc đáng nhớ nhất với cô là giai đoạn bắt đầu sự nghiệp, và thử thách hay lỗi lầm là một phần trong đó. “Lúc có những bước đầu trong ngành ở New York, tôi phát hiện ra là công việc này không thực sự chào đón phụ nữ, và tôi còn là một cô gái Châu Á nữa.” Để bắt đầu sự nghiệp, Đan đã làm rất nhiều vị trí khác nhau cùng một lúc: từ công việc trợ lý ở studio quay phim cùng lúc với làm phụ máy, kỹ thuật ánh sáng, quay phim để kiếm tiền cùng lúc đó cũng làm thêm cả những bộ phim độc lập ở vài trò đạo diễn hình ảnh. Rồi quá trình ấy lặp lại khi Đan quyết định trở về để “dạm ngõ” với nền điện ảnh Việt Nam.

“Ở Việt Nam vì nữ đạo diễn hình ảnh rất hiếm nên Linh Đan không thể phủ nhận việc giới tính của mình không có tạo ra những cơ hội riêng hoặc những sự chú ý cho mình. Ngoài việc cố gắng làm tốt công việc của mình, tôi cũng phải chống lại những suy nghĩ đã bị rập khuôn về phụ nữ: sức của một người phụ nữ có đủ bền đủ khoẻ không? Liệu cô ý có chịu được áp lực, biết quyết đoán, hiểu được kỹ thuật của các thiết bị và phần mềm không? Cô ấy nói nhỏ thế thì sao có thể điều hành cả đoàn phim?” Đan chẳng cần nhiều lời, cô chứng minh bằng chính những ngày cần mẫn trên phim trường, vừa lặp đi lặp lại một quá trình, vừa cũng phải đối mặt liên tục với những bài toán mới. “Chẳng có ngày nào giống nhau,” cô khẳng định.

 Với Linh Đan, điện ảnh vừa là một sự phản chiếu của xã hội và thế giới xung quanh, vừa là cách cô gái này hiểu rõ hơn về bản thân mình. “Một cách để nêu lên những cuộc đối thoại, và để mang lại cảm xúc trong cuộc sống của mọi người.” Có lẽ vì thế, cô gái này cũng là một người kể chuyện tuyệt vời, chỉ có điều, cô kể nó bằng thứ ngôn ngữ hình ảnh, bằng ánh sáng, màu sắc và khung hình, mà nếu không phải là dân làm phim, ít ai có thể hình dung. Đan không phủ nhận cô yêu điện ảnh từ chính ảnh hưởng của gia đình, nhưng với cô, những người phụ nữ trong gia đình còn là nguồn cảm hứng bất tận để Đan trở thành một cô gái hiện đại, đủ mạnh mẽ để theo đuổi ước mơ đến cùng, nhưng đủ mềm mỏng để cảm nhận tất cả những hỉ, nộ, ái, ố của cuộc sống.

Một ngày trên phim trường của bạn thường diễn ra như thế nào?

Những ngày quay thì thường phải dậy rất sớm, từ 4 đến 6 giờ sáng. Đến nơi đoàn sẽ được ăn sáng rồi mới bắt đầu công việc. Thường thì lịch của ngày đã được bàn cụ thể từ trước rồi nên đến bối cảnh sẽ làm blocking với diễn viên và đạo diễn rồi sau đó tôi sẽ nói chuyện với tổ ánh sáng về vị trí đèn và tổ quay về những góc máy, ống kính và vị trí máy cho cảnh quay đó. Sau khi setup xong thì sẽ quay từng góc một rồi lặp đi lặp lại việc đó tới lúc nghỉ ăn trưa rồi lại tiếp tục như thế đến giờ ăn tối, rồi lại tiếp tục đến khi hết ngày. Trong quá trình đó thì sẽ gặp phải vấn đề vài lần và phải giải quyết nó, nếu lúc tổ của tôi xong việc trước thì sẽ trờ cho các tổ khác làm và tổ quay cùng ngồi đánh nhau trên game, nhưng có lúc khác thì sẽ chạy như ma đuổi. Nói chung là lăp đi lăp lại một quá trình nhưng luôn gặp phải những bài toán mới và không có ngày nào giống nhau cả. 

Là một đạo diễn hình ảnh, vai trò rất hiếm phụ nữ lựa chọn theo đuổi, bạn tìm thấy ở nó nhiều cơ hội hay thách thức hơn?

Mọi thứ đều có hai chiều của nó hết, ở Việt Nam vì nữ đạo diễn hình ảnh rất hiếm nên tôi không thể phủ nhận việc giới tính của mình không có tạo ra những cơ hội riêng hoặc những sự chú ý cho mình. Nhưng đằng sau nó thì sự thật là những thách thức còn nhiều hơn rất nhiều. Đây là một môi trường được thống trị bởi đàn ông từ rất lâu rồi nên cách vận hành của nó không có lợi cho phụ nữ: có những sự mê tín dị đoan mà kỳ thị phụ nữ vẫn còn tồn tại, ngoài ra đến bây giờ, rất nhiều thiết bị vì được thiết kế cho nam giới nên không cũng không phù hợp cho cơ thể phụ nữ. Một người phụ nữ ở vai trò này luôn phải cố gắng nhiều hơn một người đàn ông vì ngoài việc cố gắng làm tốt công việc của mình còn phải cố gắng chống lại những suy nghĩ đã bị rập khuôn về phụ nữ. Vì vậy tôi nghĩ là một người phụ nữ ở vai trò này đều có rất nhiều áp lực tự đặt vào bản thân mình nữa: mình cảm giác không được gặp sai lầm hoặc thất bại vì mình đang phải đại diện cho một số ít những phụ nữ trong ngành quay phim. 

Nhiều người ngoại đạo sẽ không hiểu công việc của đạo diễn hình ảnh là gì? Bạn sẽ miêu tả về nó như thế nào?

Theo tôi, đạo diễn hình ảnh là người kể chuyện bằng ánh sáng, màu sắc và khung hình, là người đồng cảm và cảm nhận những thứ ở dưới bề mặt của câu truyện và nhân vật rồi dịch những cảm xúc đó ra thành ngôn ngữ im lặng của hình ảnh. Mọi người thường nghĩ là công việc này là phải  đánh sáng cho diễn viên đẹp hoặc để tạo ra những khung hình đẹp nhưng đối với tôi đó không phải công việc của mình. Thứ quan trọng nhất là khung hình và ánh sáng phải phù hợp với câu chuyện, có lý do và diễn tả được thế giới của câu chuyện mà đạo diễn của bộ phim mong muốn. Tôi luôn cố tạo ra những hình ảnh có thể truyền đạt được những thứ ẩn dụ hoặc không được nhắc tới trong những câu thoại. Ngoài ra, đạo diễn hình ảnh cũng là người phải nắm rõ về kỹ thuật để có thể biến những thứ mơ hồ tôi vừa kể ra thành thực tế mà khán giả nhìn thấy trên màn hình: từ việc chọn những thiết bị nào cho phù hợp, tới việc tạo ra màu sắc và mood của phim, quyết định vị trí và chuyển động của máy quay, và tạo ra biểu đồ để đặt đèn… Ở trên set đó là người phụ trách về tổ quay, tổ máy và tổ ánh sáng. 

Ba tính từ miêu tả về Linh Đan? 

Ga lăng (một từ tôi nghĩ không phân biệt giới tính), hậu đậu, và hài hước (nhưng cái từ cuối này chắc không phải ai cũng đồng ý).