[Our Voice] Bản quyền nhạc Việt: Tác giả cần được tôn trọng hơn
Gần đây, một số bản hit được sử dụng tràn lan trên sân khấu mà chưa được sự đồng ý của tác giả. Trong một số trường hợp, nhạc sĩ tranh cãi với ca sĩ tạo nên những lùm xùm không đáng có, làm ảnh hưởng đến tên tuổi cả hai. Dù đặt ở góc nhìn nào, tác giả vẫn luôn là người cần được tôn trọng với tư cách là người đã sáng tác ca khúc.
“Hát chùa” là cụm từ thường được dùng để nói vui về vấn nạn các ca sĩ hát ca khúc của đồng nghiệp nhưng chưa xin phép. Cùng với trào lưu cover (hát lại), remix (làm mới) và sự trỗi dậy của các nền tảng video như YouTube, TikTok, “hát chùa” lại tiếp tục trở thành vấn đề được nhắc đến thường xuyên trong 2 năm trở lại đây.
Nhiều bản hit được sử dụng tràn lan ở các sân khấu lớn nhỏ mà chủ nhân không hề hay biết. Điều này không chỉ khiến tác giả thiệt hại về mặt vật chất (mất tiền tác quyền) mà còn ảnh hưởng đến tinh thần (không được tôn trọng). Một số trường hợp lại cho rằng chỉ cần trả tiền tác quyền là đủ. Điều này ít nhiều khiến nhạc sĩ phật lòng và buộc phải lên tiếng trước công chúng.
Trong đó, nổi bật có 2 ca khúc đình đám: “Túy âm” phát hành cách đây 5 năm và “Bên trên tầng lầu” - bản hit gây chấn động năm 2022. Đây có thể xem là những case study (nghiên cứu điển hình) xoay quanh vấn đề tác quyền ở Vpop.
Từ ồn ào giữa “O Sen” Ngọc Mai và Xesi…
Sau chương trình Ca sĩ mặt nạ, Ngọc Mai chắc chắn là cái tên được chú ý nhất trong dàn ca sĩ nhờ ngôi vị quán quân danh giá. Từ một gương mặt ít người biết, cô vươn lên trở thành ngôi sao, là chủ đề được nhiều người quan tâm và bàn tán. Tuy nhiên, danh tiếng cũng nhanh chóng đi kèm tai tiếng. Một trong những điều khiến tên tuổi “O Sen” Ngọc Mai bị ảnh hưởng trầm trọng chính là những ồn ào xoay quanh việc hát ca khúc “Túy Âm”.
Là một bản hit ra đời từ năm 2017, “Túy âm” gắn liền với tên tuổi của ba người trẻ: Masew (sản xuất âm nhạc), Xesi (ca sĩ, nhạc sĩ) và Nhật Nguyễn (hòa âm, phối khí). Thời điểm phát hành, ca khúc nhanh chóng được khán giả đón nhận, được đánh giá là “hiện tượng âm nhạc” trong năm với tốc độ lan truyền chóng mặt, đến nay đã đạt hơn 180 triệu lượt xem trên YouTube.
“Túy âm” cũng là một trong những ca khúc mang lại chiến thắng và làm nên tên tuổi O Sen trong suốt chương trình Ca sĩ mặt nạ, bên cạnh những “Chân ái”, “Carmen”, “Cho em gần anh thêm chút nữa”,… Chính vì thế, ngay sau khi cuộc thi kết thúc, giọng ca sinh năm 1987 lại tiếp tục đem ca khúc trình bày ở một số sân khấu lớn nhỏ.
Tuy nhiên, sự việc bắt đầu được chú ý khi tác giả Xesi - tên thật là Trần Hải Yến – lên tiếng. Cô cho rằng ê-kíp của Ngọc Mai chưa hề liên hệ để xin phép hát ca khúc. Sau đó, 2 bên liên tục đưa ra lý lẽ riêng, mà gây tranh cãi nhất là khi Ngọc Mai cho rằng không biết Xesi là tác giả ca khúc. Bản thân Xesi khẳng định: "Tác phẩm Túy âm được sáng tác bởi Xesi, bản quyền thuộc về Xesi và không có bất cứ nghệ sĩ đồng sáng tác nào khác".
Với tư cách “mẹ đẻ” ca khúc, không có gì sai khi Xesi lên tiếng bảo vệ quyền lợi và nói lên sự thật về đứa con tinh thần do mình chấp bút. Tuy nhiên, thời điểm đó cô trở thành đối tượng bị chỉ trích khi sức hút của cái tên “O Sen” đang quá mạnh mẽ. Phần lớn khán giả yêu thích Ngọc Mai đứng ra bênh vực thần tượng, cho rằng Xesi chỉ đang lợi dụng bài hát để đánh bóng tên tuổi, đồng thời chỉ ra sự thật rằng cô không có nhiều sản phẩm nổi bật trong suốt 5 năm qua. Tệ hơn, có người còn cho rằng: “Không biết Xesi là ai” mãi đến khi có scandal.
Về phía Ngọc Mai, thành công của cô là đã thổi làn gió mới đến bản hit có tuổi đời hơn 5 năm, giúp ca khúc đến gần hơn với những bản trẻ chưa có dịp thưởng thức. Nhưng cái sai của nữ ca sĩ chính là không tìm hiểu thật kỹ bài hát – ít nhất là về tác giả, dù từng thể hiện nó rất nhiều lần trên sân khấu.
Điểm sai nữa của O Sen là cách xử lý sự việc. Thay vì trực tiếp liên hệ với nhạc sĩ để trao đổi, ê-kíp của cô vẫn dùng truyền thông làm kênh trả lời trung gian, thậm chí còn thẳng thừng cho rằng Xesi không biết luật. Lập luận cô đưa ra có thể đúng về lý nhưng chưa đạt về tình. Cách xử lý chưa khéo léo càng khiến giọt nước tràn ly và sự việc vẫn chưa có cái kết thỏa đáng.
Đến nỗi buồn của Tăng Duy Tân
Bên cạnh Ngọc Mai, Tăng Duy Tân cũng là cái tên liên tục được nhắc đến trong năm 2022 như một "hiện tượng âm nhạc". Ngoài ra, điểm chung giữa 2 ca sĩ là đều vướng vào những lùm xùm không đáng có xoay quanh vấn đề tác quyền. Khác chăng, Ngọc Mai bị nhạc sĩ lên tiếng phản ứng, còn Tăng Duy Tân là tác giả chủ động lên tiếng bảo vệ quyền lợi bản thân.
Dù sự nghiệp chưa thể gọi là đồ sộ, giọng ca gốc Quảng Trị vẫn sở hữu kha khá bản hit, trong đó có “Bên trên tầng lầu” được nhiều khán giả yêu thích. Các nghệ sĩ đồng nghiệp cũng không cưỡng lại sức hút của ca khúc, liên tục cover dưới hàng loạt hình thức, từ thực hiện MV (Thanh Thảo), hát trên sân khấu (Hiền Hồ) đến đem dự thi (Uyên Linh).
Trong chương trình Ca sĩ mặt nạ, quán quân Vietnam Idol 2010 từng có màn trình diễn ấn tượng ca khúc “Bên trên tầng lầu” với phong cách rock mạnh mẽ. Theo đánh giá của nhiều khán giả, cô như thổi sức sống mới vào bản hit đình đám, đến mức có người còn ưu ái cho rằng Uyên Linh “đè bẹp” bản gốc của Tăng Duy Tân.
Đáng tiếc, sau cuộc thi Uyên Linh lại dính phải lùm xùm không đáng có khi trình bày ca khúc trong một đêm nhạc. Lập tức, phía hitmaker sinh năm 1995 nhanh chóng lên tiếng về sự việc. Theo đại diện Tăng Duy Tân, Uyên Linh là ca sĩ duy nhất chưa xin phép đã thể hiện ca khúc. Từ đó, “Bên trên tầng lầu” trở thành đề tài để truyền thông đem ra mổ xẻ. Nhiều người lật lại quá khứ năm nào, khi Uyên Linh cũng từng gặp rắc rối tương tự khi hát “Đường cong” – vốn là bản hit gắn liền tên tuổi Thu Minh.
Sau hàng loạt tranh cãi, vụ “Bên trên tầng lầu” khép lại một cách êm đẹp bằng màn song ca giữa Tăng Duy Tân và Uyên Linh tại lễ trao giải Ngôi sao của năm diễn ra không lâu trước dịp Tết Nguyên đán 2023. Đây có thể xem là một tín hiệu tốt, cho thấy giữa hai nghệ sĩ đã có cách giải quyết thỏa đáng, sẵn sàng gạt bỏ chuyện cũ để có thể cộng tác với nhau, ít nhất là trên sân khấu.
Thế nhưng, giọng ca gốc Quảng Trị vẫn tiếp tục trở thành nạn nhân của “hát chùa”. Gần nhất, quản lý của anh phải lên tiếng “cầu cứu” trên trang cá nhân với dòng trạng thái: "Cần nghiêm túc và tôn trọng tác giả hơn! Dạo gần đây có một số chương trình và nghệ sĩ 'mượn' bài hát của Tăng Duy Tân sáng tác đi biểu diễn, ghi hình mà không một câu 'chào hỏi' nào diễn ra khá thường xuyên ạ!"
Thực tế Tăng Duy Tân hay Xesi không phải là những cái tên duy nhất dính lùm xùm về tác quyền. Trước nay, Vpop từng xôn xao với hàng loạt vụ “cướp hit”, hát không xin phép, thậm chí "đạo nhạc". Song, 2 sự việc gần nhất cho ta thấy 2 góc nhìn khác nhau, đồng thời chứng minh rằng tác giả vẫn chưa được bảo vệ đúng đắn về vấn đề bản quyền. Tăng Duy Tân may mắn hơn Xesi ở chỗ anh có nhiều bản hit hơn đồng nghiệp, nhưng cũng vì vậy mà chúng cũng dễ dàng bị ảnh hưởng nhiều hơn.
Không chỉ bản quyền nhạc Việt, các ca khúc quốc tế vẫn được sử dụng tràn lan mà chưa được xin phép. Vậy vấn đề nằm ở đâu? Do chúng ta chưa có ràng buộc chặt chẽ về mặt pháp lý hay do chưa có cơ chế kiểm soát chặt chẽ? Một trong những nguyên nhân xuất phát từ chính người thể hiện ca khúc, do thói quen thích sử dụng đồ miễn phí lẫn suy nghĩ thiếu tôn trọng tác giả bên trong họ.
Bản thân người hát ca khúc không tôn trọng tác giả viết ra nó, thì việc họ không nhận được sự tôn trọng từ phía khán giả cũng là điều dễ hiểu. Chỉ khi nào làng nhạc không còn bị ảnh hưởng bởi những vấn nạn như “hát chùa”, “đạo nhạc”,… khi đó người cầm bút mới có thể thỏa sức sáng tạo, không cần phải lo ngại về những vấn đề bên lề.
