Thời trang Châu Phi - Nơi bản tuyên ngôn phong cách và danh tính riêng biệt hiện hữu

Văn hoá, chất liệu và phục trang từ Châu Phi đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho rất nhiều thế hệ NTK lẫy lừng phương Tây và thậm chí là trên toàn thế giới.

Tuy nhiên, bên cạnh ánh hào quang rực rỡ đó, những cá thể tài năng đến từ Lục Địa Đen đã phải đấu tranh không ngừng cho tiếng nói của mình. Chế độ thuộc địa kéo dài bao trùm Châu Phi đã tước đoạt rất nhiều tài nguyên tinh thần, vật chất của con người và tự nhiên nơi đây. Từ đó, phục trang trở thành một trong những phương tiện hữu hiệu để Người Phi bộc lộ sự phản kháng trước ách thống trị, niềm khao khát giải phóng và nguồn sống bất tận cùng bản sắc độc đáo của họ. Chính vì thế, thời trang có ý nghĩa đặc biệt hơn ai hết đối với bất kì NTK gốc Phi nào, bởi nó là một phần công cụ để thể hiện danh tính, sự tự do và cái tôi trong thiết kế.

Từ đa sắc thái thủ công mỹ nghệ...

Vải Chàm mang đến góc nhìn phong phú và để lại dấu ấn riêng biệt tại lục địa đen. Chàm gắn liền với mỹ phẩm, dược phẩm, với sự sống và cái chết, nghi lễ tín ngưỡng và quyền lực siêu hình. Chàm của Châu Phi vẫn luôn giữ vị trí quan trọng, hiện hữu trong văn hoá của các nước Tây Phi, thực hành tôn giáo của Yoruba, Baule, Dogon, Vodun và Sufism. từng là món hàng bí mật trao đổi trên các tuyến thương mại xuyên Sahara và Đại Tây Dương, nhất là qua hoạt động buôn bán tù nhân. Trong nhật ký của những người buôn bán nô lệ, vải chàm thường xuất hiện dưới dạng đơn vị tiền tệ để đổi lấy việc sở hữu con người.

fashion person clothing dress coat blouse

dress formal wear fashion gown person accessories bag handbag robe face

DAKALA CLOTH "Who Knew ”, Abuja, Nigeria, Xuân/Hè 2019. Ảnh: Benjamin Reich

Vải in sáp, hay còn gọi là vải in sáp Hà Lan hoặc vải Ankara, được người Tây Phi và Trung Phi tiếp cận thông qua các thương nhân Hà Lan trong thế kỷ 19, những người đã lấy cảm hứng từ kỹ thuật làm vải batik bản địa của Indonesia và các thiết kế vải Akwete.

dress evening dress formal wear adult female person woman boutique handbag fashion

Vải dệt Kente xuất hiện từ thế kỷ 12 qua những đôi bàn tay điệu nghệ của Người Ashanti, Ghana. Ban đầu, thước vải này chỉ dành cho quý tộc và giới thượng lưu. Kente bắt nguồn từ thuật ngữ Kenten, mang ý nghĩa là “giỏ” do cách dệt vải theo kiểu đan giỏ. Mỗi mẫu vải kente đều có tên riêng và là mảnh ghép độc nhất vô nhị. Từng lớp hoa văn và ý nghĩa trên tấm vải đều được chắt lọc và lựa chọn kỹ càng, ví dụ như màu sắc rực rỡ và thiết kế phức tạp để khắc họa ý nghĩa triết học sâu sắc của tấm vải. Chính vì thế mà vải Kente đại diện cho lịch sử và các giá trị đạo đức của văn hóa Ghana.

...đến thời trang chính trị

Lục địa Đen là quê hương của các loại vải lịch sử, từ vải lanh, len thuộc Ai Cập cổ đại hàng nghìn năm tuổi, vải in bùn bögölanfi của người Mali có niên đại ít nhất 800 năm cho đến các tấm thảm cọraffia được dệt tinh xảo có nguồn gốc hơn 300 năm trước từ vương quốc Kuba, nay là Cộng hòa Dân chủ Congo phía đông nam. Vải bao bọc cơ thể như lớp da thứ hai, tô điểm cho người mặc cũng như truyền đạt ý nghĩa thông qua màu sắc, hoa văn và kết cấu. Họa tiết có thể ngay lập tức gợi lên một cảm giác cụ thể về địa điểm hay tiết lộ tầng lớp lịch sử. Và trong bối cảnh của các phong trào độc lập trên khắp lục địa, các chất liệu truyền thống bắt đầu mang những ý nghĩa chính trị mới.

Năm 1957, thủ tướng Ghana Kwame Nkrumah đã mặc một bộ trang phục Kente đứng trên ban công của sân chơi polo cũ Accra. Vừa tuyên bố nền độc lập của đất nước, Nkrumah đã gửi một thông điệp mạnh mẽ đến thế giới bằng cách trút bỏ bộ vest do Châu Âu sản xuất và mặc một bộ quần áo truyền thống như thể đang cởi bỏ xiềng xích của thực dân Anh. Thủ tướng Hkrumah thường chọn những mẫu kente một cách cẩn thận. Vào ngày độc lập của Ghana, ông ấy tiếp tục mặc thiết kế từ kente với ý nghĩa "Adwini asa" (Tôi đã cố gắng hết sức). Vải kente được nhìn nhận như là sứ giả của nền độc lập. Ngày nay, từ chi tiết màu sắc, kiểu dệt và hoạ tiết trên thước vải này đều thể hiện cái tôi và giá trị riêng biệt.

Tinh thần đương đại không thay đổi

clothing dress head person photography portrait fashion formal wear gown glove

1960 được gọi là “Năm của Châu Phi”, là bước ngoặt đánh dấu hàng loạt các nước Phi Lục đòi quyền tự trị. Đến cuối thập kỷ, Châu Phi có đến 48 quốc gia dành độc lập hoàn toàn. Việc thiết lập lại trật tự chính trị, xã hội đã châm ngòi cho nền phục hưng văn hoá mạnh mẽ trên toàn lục địa. Chủ Nghĩa Liên Minh Châu Phi (Pan-Africanism) hình thành nhanh chóng đã tạo ra sức mạnh cộng hưởng rất lớn cho làn sóng sáng tạo của các nghệ sĩ, NTK thời trang gốcPhi. Thương hiệu thời trang nội địa đồng loạt ra đời với nhiều sắc thái muôn màu muôn vẻ. Tài nguyên văn hoá của làng nghề thủ công cộng hưởng cùng khả năng sáng tạo đổi mới đã đưa thời trang Châu Phi đến sức hấp dẫn khác biệt.

dress blouse fashion formal wear gown adult female person woman long sleeve

Từ trên xuống, từ trái qua các thiết kế của IAMISIGO, Doreen Mashika , Lisa Folawiyo.

Một tương lai đầy hứa hẹn

Nhắc đến Châu Phi, chúng ta không thể không nhắc đến chủ nghĩa vị lai Châu Phi – Afrofuturism. Khái niệm này mang đến một sắc thái riêng biệt và có ý nghĩa quan trọng bởi sự kết hợp của các yếu tố khoa học viễn tưởng, tiểu thuyết lịch sử, giả tưởng. Là những thước phim ấn tượng trong các cuộc giao tranh kinh điển đến từ phim viễn tưởng Black Panther: Wakanda Forever, tác phẩm phục trang Soundsuits giàu trí tưởng tượng của nhà điêu khắc lừng danh Nick Cave, Chủ nghĩa vị lai như một mạch ngầm màu mỡ bồi dưỡng cho dòng chảy văn hoá vốn đã mạnh mẽ của lục địa Đen. “Thời trang Châu Phi không quan tâm đến tầm nhìn của những người theo chủ nghĩa vị lai (Afrofuturist) về việc phóng tên lửa vào vũ trụ. Thay vào đó, là những khám phá lịch sử, tổ tiên, thần thoại, truyền thống và tinh thần tiền thuộc địa để chữa lành và vượt qua những tổn thương của quá khứ. Cuối cùng là tạo ra một tương lai trong đó Châu Phi là trung tâm, hoàn toàn tự chủ và tự do.

clothing footwear shoe person sitting face head

lighting people person pants shoe urban face photography portrait night

Ảnh: Ruby Okoro

Triển lãm Thời Trang Châu Phi toát lên tinh thần đổi mới siêng năng của con người Châu Phi, bằng cách tận dụng bất cứ thứ gì có trong tay và sự lạc quan không ngừng về những gì tương lai có thể nắm giữ. Triển lãm thể hiện khát vọng hồi sinh hệ giá trị Phi Châu. Thời trang, âm nhạc và nghệ thuật thị giác dựa trên những truyền thống bị gạt ra ngoài lề trước đây để tạo ra những hình thức sáng tạo hướng tới sự tự trị trong tương lai.