L’Dictionary: [Lãnh Mỹ A] - Nữ hoàng của những tấm vải lụa

Tìm hiểu về Lãnh Mỹ A, trước tiên phải biết đến “quê hương” của chất lụa óng ánh này, Tân Châu. Thị xã Tân Châu (tỉnh An Giang) được biết đến với nghề dệt lụa nổi tiếng lâu đời, kèm theo đó là thương hiệu vải lụa cao cấp Lãnh Mỹ A. Tuy là làng nghề vải lụa nổi tiếng, giống như rất nhiều làng nghề truyền thống khác, Tân Châu vẫn đang phải chống chọi với sự thật rằng hiện tại, số lượng người sẵn sàng mua và hiểu được giá trị của vải lụa cao cấp rất ít. Sự xâm nhập của những ông lớn thời trang nhanh vào sân chơi nội địa khiến khách hàng tò mò và đồng thời tạo nên những “giá trị ngắn hạn” cho người mua, cho phép họ thoả mãn nhu cầu mua sắm liên tục với mức giá luôn rẻ.

Tuy đang lận đận với công cuộc giữ nghề, Tân Châu trước 2022 là vùng đất bắt đầu nổi tiếng từ tận năm 1909. Trong năm này, Bùi Quang Chiêu – Giám đốc Sở Canh nông Nam Kỳ thành lập hãng tơ tằm mang tên “Nhà Tằm trên” hỗ trợ người nông dân nuôi, canh tác và chọn giống dâu tằm. Mùa nước nổi, Tân Châu tiếp nhận hàng triệu tấn phù sa đổ về từ thượng nguồn tạo nên yếu tố thổ nhưỡng lý tưởng cho ngành trồng dâu nuôi tằm. Vùng đất này cũng đồng thời là một “mỏ vàng” giao thương, trong sách “Tân Châu xưa”, Nguyễn Văn Kiềm và Huỳnh Minh đã viết “đây là một cái bến rất quan trọng để liên lạc giữa Nam Vang và Sài Gòn”. Có thể nuôi tằm và cũng có thể buôn bán, năm 1912, Bùi Quang Chiêu bắt đầu những kế hoạch nhập khẩu máy dệt từ Pháp, từng bước biến thị xã nhỏ trở thành một trung tâm kỹ nghệ tơ lụa. Lãnh Mỹ A, chất lụa luôn luôn đen tuyền cũng xuất hiện vào chính thời kì đó và bắt đầu phục vụ tầng lớp khá giả trong xã hội.

Những năm 1950, 1960 và nửa đầu thập niên 70, có lúc Tân Châu bán được 40 tấn lụa mỗi ngày. Tuy vậy, xứ lụa cũng tan tác ít năm sau 1975. “Mấy năm thôi mà nhiều người nghèo luôn một đời”, Lãnh Mỹ A sang trọng cũng dần đi vào quên lãng. Dấu ấn Pháp xuất hiện xuyên suốt thời hoàng kim của Lãnh Mỹ A và sau này, năm 1997, chất vải có cơ hội trở lại nhờ một phụ nữ Pháp giấu tên và nghệ nhân Tám Lăng – chủ cơ sở tơ lụa cùng tên.

Xa xỉ và gắn liền với sự giàu có của xã hội cũ, Lãnh Mỹ A vừa là niềm tự hào của xứ lụa Tân Châu từ những năm đầu thế kỉ 20 và cũng vừa là nguồn sống chính của rất nhiều hộ gia đình tại thị trấn này.

Sợi tơ để dệt nên tấm lụa Lãnh Mỹ A phải là tơ tằm hoàn toàn tự nhiên, thường được lấy từ vùng cao nguyên Bảo Lộc (tỉnh Lâm Đồng). Sau khi những tấm lụa được dệt hoàn thành, Lãnh Mỹ A sẽ được ngâm trong dung dịch nhuộm đến từ mủ trái mặc nưa, một họ cây hiếm phổ biến tại miền Nam Việt Nam, Campuchia, Lào, Thái Lan và Myanmar. Trái mặc nưa chỉ lớn khoảng 1 tới 2cm đường kính, sau khi thu hoạch chỉ giữ được trong 3 ngày và chứa rất nhiều tannin (chất tạo màu đen, tannin chính là lý do giải thích vì sao Lãnh Mỹ A luôn luôn có màu đen). Như vậy, để nhuộm được 1m lụa Lãnh Mỹ A, người thợ nhuộm sẽ cần tới một số lượng mặc nưa khổng lồ bởi quá trình nhuộm này sẽ diễn ra liên tiếp trong 1 tới 2 tháng. Nhuộm-phơi-đập và lặp lại, người thợ nhuộm sẽ tuân thủ quy trình này cho tới khi họ có một tấm Lãnh Mỹ A đen tuyền ưng ý. Lãnh Mỹ A cũng không chịu phơi nắng gắt, non trưa người thợ nhuộm đã buộc phải để thước vải vào bóng râm. Sự bất định của mùa vụ mặc nưa và thời tiết khiến quá trình xử lí màu cho Lãnh Mỹ A nhiều khi mất hơn 45 ngày. Bên cạnh đó, mủ mặc nưa cũng rất bám da người, thợ nhuộm sẽ phải chịu màu đen loang lổ trên cơ thể trong suốt thời gian làm nghề.

Nhuộm khó, dệt khó, tuy nhiên thành quả nhận lại là những thước vải hảo hạng có thể được bán với mức giá rất cao. Càng mặc, Lãnh Mỹ A sẽ càng bóng, mùa hè mang tới cho người mặc cảm giác mát lạnh và vào mùa đông, đây là chất liệu giữ nhiệt hoàn hảo bên dưới lớp áo lông dày.

Trong thời kì thịnh hành, Lãnh Mỹ A là một trong những thứ đắt tiền nhất và chỉ dành cho tầng lớp quý tộc hoặc những gia đình thương gia khá giả. Các ông chủ, bà cả lắm tiền nhiều của sẽ mua Lãnh Mỹ A và họ cũng chỉ mặc thứ lụa này vào những dịp quan trọng. Đám tiệc, lễ hội và đặc biệt, Lãnh Mỹ A được giới thượng lưu miền Nam đầu thế kỉ 20 ưa chuộng với vai trò quà cưới.