L’Dictionary: [Art Furniture] – Khi nghệ thuật không chỉ để treo tường
Có những chiếc ghế không chỉ để ngồi; những cái đèn không chỉ phát sáng. Hình dáng không còn đi theo chức năng như châm ngôn của chủ nghĩa Hiện đại, mà trở nên vặn vẹo, méo mó, gần như không thể nhận biết. Đó là lúc thiết kế nội thất bước vào khoảng định nghĩa giữa “vật dụng hữu ích” và “tác phẩm nghệ thuật”.
Nội thất từ lâu đã mang trong mình hàm ý “tiện dụng” và “thẩm mỹ”, được tạo ra với mục đích phục vụ cho không gian sống, làm việc, sinh hoạt của con người. Nếu như các nhà sử học tin rằng loài người đã bắt đầu thiết kế nội thất từ khoảng 3 nghìn năm trước Công nguyên, thì từ 30 nghìn năm trước Công nguyên, con người đã bắt đầu sáng tác nghệ thuật; vậy nên việc kết hợp nghệ thuật trong thiết kế nội thất không phải là một thực hành quá mới lạ. Từ thời Ai Cập cổ đại đến triều đại Victoria, khắp nơi trên thế giới đều xuất hiện những mảnh nội thất được chạm khắc cầu kỳ, trang trí bằng những bức tranh, bức khảm, trong nhiều vật liệu khác nhau.
Tuy vậy, dường như khái niệm “art furniture” chỉ mới xuất hiện vào giữa thế kỷ 19, theo nhà sử học Glen Adamson, và những năm 1980 mới thực sự là điểm khởi đầu cho những thiết kế nội thất kết hợp nghệ thuật như chúng ta vẫn biết hiện nay. “Đó là giai đoạn của chủ nghĩa Hậu Hiện đại, của các trường phái đan xen lẫn lộn, của việc thử nghiệm với phản ứng của đại chúng,” ông viết trong một bài luận. “Những điều kiện này thật hoàn hảo để nội thất và nghệ thuật ‘bắt cặp’ với nhau, và trở thành tâm điểm chú ý”.
Cụ thể, sau khi tác phẩm “Fountain” (1917) của Marcel Duchamp mở ra hàng loạt cuộc thảo luận về định nghĩa của “nghệ thuật”, một phòng trưng bày đã tìm đến nhóm nghệ sĩ-nhà thiết kế Art et Industrie, và ủy thác cho họ làm nên "những tác phẩm nghệ thuật có công năng" – hay nói cách khác là "art furniture" – pha trộn nghệ thuật và thiết kế nội thất, mặc dù tại thời điểm đó, hai thế giới này được xem là đối lập với nhau. Kết quả là những chiếc ghế đen tuyền, hoặc méo mó, hoặc cao ngất của Howard Meister. Kế đến là chiếc đèn bằng resin mà trong đó ẩn giấu một hộp trang sức của Alex Locadia. Một số người ủng hộ sự kết hợp này, số khác lại yêu cầu phân định ranh giới rõ ràng; nhưng không gì có thể ngăn người nghệ sĩ hay nhà thiết kế thử nghiệm với những ý tưởng và chất liệu mới. Nội thất trừu tượng, nội thất kiểu pop-art, nội thất siêu thực… Tất cả đều hòa vào dòng chảy của “art furniture”. Như lời khẳng định của điêu khắc gia Franz West, “nghệ thuật trông như thế nào không quan trọng, quan trọng là cách nó được sử dụng”.
Tua nhanh đến thế kỷ 21, khi ranh giới giữa nghệ thuật và nội thất càng ngày càng mờ nhạt, các nghệ sĩ và nhà thiết kế đang nhấn mạnh cá tính trong các sáng tạo của mình, trong khi các nhà sưu tập nghệ thuật trẻ cũng không màng đến nguyên tắc phân định giá trị của nghệ thuật. Chiếc bình gốm bóng loáng, không tì vết được thay thế bởi một thiết kế méo mó chằng chịt dấu vân tay – bằng chứng không thể chối cãi cho sự hiện diện của một cá nhân. Những thân đèn mô tả hình dáng con người, những chiếc ghế hình kẹo, những bức tranh mà bạn có thể tháo lắp tùy ý – Một mặt, “art furniture” mở ra những không gian sống đầy bất ngờ. Mặt khác, chúng phá vỡ những định kiến về hình thức và công năng của một tác phẩm nghệ thuật. Chúng mang đến những nét chấm phá mới mẻ cho cuộc sống hàng ngày, cũng như khiến cảnh quan ngành thiết kế và nghệ thuật thêm phần thú vị. Đặt để “art furniture” trong bối cảnh cuộc sống hàng ngày còn giúp nghệ thuật tiếp cận được nhiều người hơn – những người mà mối quan tâm nằm ở chức năng thay vì hình dáng.
Tua nhanh đến thế kỷ 21, khi ranh giới giữa nghệ thuật và nội thất càng ngày càng mờ nhạt, các nghệ sĩ và nhà thiết kế đang nhấn mạnh cá tính trong các sáng tạo của mình, trong khi các nhà sưu tập nghệ thuật trẻ cũng không màng đến nguyên tắc phân định giá trị của nghệ thuật. Chiếc bình gốm bóng loáng, không tì vết được thay thế bởi một thiết kế méo mó chằng chịt dấu vân tay – bằng chứng không thể chối cãi cho sự hiện diện của một cá nhân. Những thân đèn mô tả hình dáng con người, những chiếc ghế hình kẹo, những bức tranh mà bạn có thể tháo lắp tùy ý – Một mặt, “art furniture” mở ra những không gian sống đầy bất ngờ. Mặt khác, chúng phá vỡ những định kiến về hình thức và công năng của một tác phẩm nghệ thuật. Chúng mang đến những nét chấm phá mới mẻ cho cuộc sống hàng ngày, cũng như khiến cảnh quan ngành thiết kế và nghệ thuật thêm phần thú vị. Đặt để “art furniture” trong bối cảnh cuộc sống hàng ngày còn giúp nghệ thuật tiếp cận được nhiều người hơn – những người mà mối quan tâm nằm ở chức năng thay vì hình dáng.
Tuy vậy, nếu “art furniture” ngày càng được đông đảo đại chúng yêu thích, chúng lại không nhận được sự ưu ái tương tự tại các triển lãm nghệ thuật lớn. Tuần lễ Thiết kế (Design Week) vẫn là một sự kiện tách biệt với các hội chợ nghệ thuật như Art Basel, nơi đặc biệt đưa ra nguyên tắc “không trưng bày đồ nội thất”. Vấn đề dường như không nằm ở thị trường, mà nằm trong tư duy của con người. Theo anh em nghệ sĩ nhà Haas, “con người thích những khuôn thức lặp đi lặp lại, chúng ta thích phân định mọi thứ theo từng danh mục cụ thể”. Cũng bởi lẽ này, các tác phẩm của anh em nhà Haas hướng tới việc mở rộng nhận thức của người xem, khuyến khích khán giả suy nghĩ vượt ra ngoài những cách phân loại không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn mang tính xã hội.
“Mọi người đang vật lộn để tìm kiếm ý nghĩa của cuộc sống”, nhà thiết kế kiêm điêu khắc gia Misha Kahn chia sẻ. “Thật khó để nắm bắt được sự kỳ lạ của cuộc sống bằng một thiết kế thẳng thớm, đơn giản và dễ hiểu”. Quả thật, chúng ta đang sống trong một thời đại kỳ lạ với nhiều biến động, vì vậy chúng ta chỉ đặt lên tường, lên sàn nhà những gì phù hợp với cảm quan của bản thân về thế giới. Đó là lý do phong cách chiết trung (eclecticism), hay dopamine decor với những món đồ đủ hình dáng, màu sắc và chất liệu đang là một trong những xu hướng nội thất được yêu thích nhất hiện tại. Nó phản ánh sự lộn xộn, gần như là phức tạp của ngoại cảnh cũng như nội tâm con người hiện đại, đồng thời nó nêu lên một niềm hy vọng cho một tương lai tươi sáng, tích cực hơn.
Nhìn vào vài chiếc ghế trong phong trào “art furniture”, chắc hẳn chúng ta có thể ngay lập tức biết được chiếc ghế ấy có thoải mái hay không, nhưng đồng thời, cũng nhận ra ảnh hưởng của một món đồ vô tri đến cảm xúc của chúng ta. Có những mảnh nội thất trông vui mắt, những món đồ khiến chúng ta muốn chạm vào, và những món đồ khiến ta nghĩ ta cũng làm được tại gia. Đối với các nhà thiết kế đương đại, làm ra một món đồ đầy đủ chức năng có lẽ không còn đủ thỏa mãn nữa, họ không chỉ tìm kiếm khách hàng cùng gu, mà còn mong muốn kết nối với những ai đồng cảm với góc nhìn của họ. Và nếu người nghệ sĩ đang chơi đùa với định nghĩa nghệ thuật đương đại, càng nhiều rủi ro càng khiến cuộc chơi thêm thú vị.
Thông tin tham khảo từ Artsy, artsper, Architectural Digest
