Nghệ sĩ đa phương tiện Nguyễn Hoàng Giang: “Nghệ thuật là công cụ tiếp cận vấn đề”
Trò chuyện cùng nghệ sĩ đa phương tiện Nguyễn Hoàng Giang cũng như quá trình thực hành nghệ thuật đầy thú vị của anh.
Nguyễn Hoàng Giang (sinh năm 1989) vừa tương tác với công chúng yêu nghệ thuật với triển lãm “Người học trưởng ngu ngốc” cùng Gabriel Hensche tại GốcLab, một triễn lãm để lại ấn tượng sâu sắc bởi góc nhìn đầy mới mẻ về mối quan hệ giữa công nghệ số và cách con người tiếp cận công nghệ hiện đại. Đây cũng là một trong những quan tâm của nghệ sĩ Giang Nguyễn – nghệ sĩ đa phương tiện từ Hà Nội.
Tác phẩm của Giang Nguyễn được thể hiện phong phú trên nhiều chất liệu: tranh vẽ, hoạt hình, nhiếp ảnh, video, trình diễn… Một số triển lãm tiêu biểu của Giang Nguyễn gồm triển lãm ảnh “Autopsy of Days”, (tại Viện Goethe Hà Nội); “Phá dỡ ký ức”, (tại Nhà Sàn Collective), “Hà Nội mở rộng”, (Workroom 4)… Dù không còn là nghệ sĩ tự học sau khi tốt nghiệp thạc sĩ ngành nghệ thuật đa phương tiện trên internet tại Ý, xuất phát điểm không phải chuyên ngành mĩ thuật và sự mày mò làm thử từ niềm yêu thích công nghệ là yếu tố mang đến một Nguyễn Hoàng Giang của ngày hôm nay. “Bên cạnh đó, trong quá trình làm việc và học hỏi từ những người làm nghệ thuật đi trước, tôi nhận ra phạm vi nghệ thuật đương đại rất rộng, kết hợp đa ngành. Mỗi người có thể mang tài năng riêng và nền tảng riêng để đưa góc nhìn khác vào nghệ thuật. Đây cũng có thể coi là điểm thuận lợi của tôi khi bắt đầu với nghệ thuật.”
Anh có hứng thú với nghệ thuật từ khi nào?
Hồi bé tranh của tôi hay được treo ở trường, bố mẹ tôi còn nghĩ sau này tôi sẽ thành hoạ sĩ. Những bức tranh của tôi hồi đó có chi tiết khá khác biệt, tôi thích chơi với màu và sáng tạo theo trí tưởng tượng của mình. Cho đến hồi đại học tôi vẫn không nghĩ mình sẽ làm nghệ thuật đâu vì tôi nghĩ nó khá khó khăn. Nó là sự thúc đẩy xuất phát từ lúc nhỏ, nhưng có lẽ do không đủ tự tin nên tôi bỏ ngỏ giấc mơ đó. Phải đến năm 24 tuổi tôi mới nhận ra mình không phù hợp với công việc nhân viên văn phòng, và chuyển hướng sang làm đồ hoạ và bắt đầu có tác phẩm triển lãm. Một trong những sự kiện quan trọng với tôi là việc tham gia chương trình đào tạo nghệ sĩ trẻ của Nhà Sàn Collective vào năm 2013, tôi có được nguồn động lực và động viên để có thể tin tưởng vào việc làm nghệ thuật.
Còn nhớ dự án “Hố đen” được anh thực hiện online để lại nhiều ý kiến trái chiều, với nhiều người, nghệ thuật trên internet với concept giống với “Hố đen” chưa chắc đã là nghệ thuật, nhất là ở thời điểm trước đây. Anh có sợ người ta đánh giá cái mình làm không phải là nghệ thuật?
Đó là dự án thử nghiệm sau một thời gian tôi thực hành nghệ thuật. Tôi cần một kết nối trực tiếp và nhanh với cộng đồng, nên tôi dùng internet để bất cứ ai có kết nối cũng có thể truy cập vào trang đó để xem tác phẩm. Điểm hay của dự án này là tôi phát hiện ra tiềm năng của internet, tôi có thể bỏ qua tất cả những khâu trung gian như giám tuyển hay phòng tranh… để tới thẳng khán giả. Kiểu khán giả ở đây cũng là cộng đồng rộng hơn, khó kiểm soát hơn.
Lúc làm thì tôi không nghĩ nhiều, tôi coi nó là dự án của riêng mình. Đánh giá nó là nghệ thuật hay không cũng tuỳ người. Lúc đó tôi chỉ quan tâm đến việc có sản phẩm mỗi tuần. Tôi còn nhớ phản ứng của khán giả… phản đối nhiều, tôi quyết định dừng lại. Nhưng tôi nhận ra rằng “Hố đen” dù sao cũng là dự án trên con đường sáng tác của tôi. Và giờ con đường ấy đang bước sang một trang khác hẳn rồi.
Trong quá trình thực hành nghệ thuật, sự kiện nào có ý nghĩa đặc biệt với anh?
Quá trình học tập bên Ý có tác động lớn đến tư duy nghệ thuật của tôi. Về mặt văn hoá, chiều sâu triết học và nghệ thuật cổ điển ở Ý mang đến bầu không khí nghệ thuật rất mới mẻ cho tôi. Dù tôi học về nghệ thuật internet nhưng tác phẩm tốt nghiệp của tôi lại là một tác phẩm trình diễn, vì trước khi sang Ý, tôi không để tâm nhiều đến nghệ thuật trình diễn vì nghĩ ngôn ngữ hình thể khó có thể giúp bộc lộ bản thân chứ đừng nói là làm nghệ thuật. Nhưng khi đi học, ngôn ngữ cơ thể có ý nghĩa rất nhiều, tôi thấy chúng hoàn toàn có lý, tôi bắt đầu quan tâm hơn, ở Milan cũng có sự hoà quyện tuyệt vời giữa tính trình diễn với những yếu tố khác trong cuộc sống (thời trang chẳng hạn). Yếu tố này thực sự thay đổi tư duy của tôi về nghệ thuật và mở ra những cánh cửa mới.
Theo quan sát của anh, chỗ đứng của nghệ thuật trình diễn ở môi trường nghệ thuật Việt Nam giờ đây thế nào?
Với cá nhân tôi, nghệ thuật trình diễn ở Việt Nam có thể phát triển được bởi tính thời sự và biểu cảm mạnh mẽ của nó. Nhưng hiện tại, đây vẫn chưa phải một phạm trù nghệ thuật được quan tâm nhiều.
"...tôi nhận ra phạm vi nghệ thuật đương đại rất rộng, kết hợp đa ngành. Mỗi người có thể mang tài năng riêng và nền tảng riêng để đưa góc nhìn khác vào nghệ thuật."
Anh có nói, ở thời điểm hiện tại mình đang thực hành nghệ thuật trình diễn. Liệu điều này có đồng nghĩa với việc khán giả có thể thây những thể nghiệm nghệ thuật khác từ nghệ sĩ Giang Nguyễn?
Đúng vậy, bản chất nghệ thuật của tôi là nghệ thuật vị nghĩa, ý tưởng đi đầu tiên. Với mỗi dự án tôi sẽ tìm một chất liệu để phù hợp với ý tưởng, và tôi coi đây là quá trình tự đào tạo và tự phá bỏ những gì mình đã biết để liên tục thay đổi bản thân. Trong thời gian sắp tới tôi muốn thử nghiệm với thời trang và một vài tác phẩm digital như AR.
Anh có chịu ảnh hưởng từ trường phái hay nghệ sĩ nào không?
Trường phái ảnh hưởng mạnh nhất đến tôi là trào lưu Fluxus vào những năm 1960-1970. Một trong những nghệ sĩ thuộc trường phái này có Yoko Ono. Hồi trẻ tôi có tình cờ đọc một cuốn sách của bà, tập hợp những dòng hướng dẫn để người dùng có thể tự tạo ra tác phẩm nghệ thuật vị niệm, đầy chất thơ, và khai phá sự tưởng tượng chỉ từ những dòng hướng dẫn đơn giản. Yoko Ono cũng có nhiều tác phẩm trình diễn khiến tôi nhìn thấy được chất thơ, mộc mạc, tương tác, khiến ranh giới giữa người nghệ sĩ và công chúng trở nên mong manh. Trong quá trình sống ở Ý, tôi cũng học được rằng nghệ thuật trình diễn cũng giống như tạo nên một bức tranh đậm nét, nhân vật trình diễn luôn có thể là chủ thể của chính bức tranh đó. Khi thấy được điều này, tôi nhận ra chỉ cần một hành động mạnh cũng đã đủ để tạo nên tác phẩm trình diễn ấn tượng.
Anh sẽ miêu tả phong cách sáng tác của mình bây giờ thế nào?
Post-production! Có nghĩa lựa chọn những thứ có sẵn rồi biến tấu chúng, tập hợp chúng để tạo nên một câu chuyện mới. Cách thực hành của tôi cũng tương tự như vậy. Tôi thích tìm hiểu những chủ đề gì đó thậm chí không liên quan đến nghệ thuật. Cái hay của nghệ thuật là tôi có thể dùng nó như một công cụ để nghiên cứu xã hội hay một chủ đề gì đó mình quan tâm.
Vậy chủ đề bây giờ anh đang quan tâm là gì?
Mối quan hệ của con người với máy móc ở thời đại khi trí tuệ nhân tạo thậm chí có thể thay thế con người trong nhiều lĩnh vực. Tôi thử tưởng tượng trong một tương lai như vậy, vai trò của con người sẽ là ở đâu? Đây cũng chính là chủ đề trong triển lãm “Người học trưởng ngu ngốc“. Tác phẩm trình diễn “Người học, học người” là cách chơi chữ với “Học máy”. Trong quá trình tư duy tác phẩm, tôi đã nghĩ từ thời khai sinh của công nghệ thông tin, người ta luôn muốn chế tạo những cỗ máy thông minh dựa trên tiêu chuẩn so sánh với con người. Tôi đặt lại câu hỏi nếu trí tuệ nhân tạo thông minh như vậy, biết đâu trong tương lai đó có thể là kẻ dạy, có khi chính con người lại học nhiều thứ từ máy móc thì sao? Tôi lựa chọn những video có cảnh robot giả lập trí tuệ nhân tạo thực hiện hành động của con người, gây ra những lỗi rất lố bịch. Nhưng khi tôi đưa những video này cho các bạn nhảy Hip-Hop, họ lại học được rất nhiều động tác mới mà bình thường không ai có thể nghĩ ra được những hành động như vậy.
Cảm ơn anh vì những chia sẻ thú vị!
Bài: Vân Anh
Ảnh: Nguyễn Hoàng Giang/ Nguyễn Hải Dương
