Sàn diễn thời trang, hay buổi tiệc hóa trang?
Lần đầu tiên Rei Kawakubo ra mắt tại Paris năm 1931, cả thế giới sửng sốt bởi không hiểu những thứ đang được trình diễn trước mắt họ là gì. Cùng thời điểm, người bạn đồng hương cũng là người tình của bà, Yohji Yamamoto cũng gây khó hiểu ở sàn trình diễn thời trang Pháp với phong cách kỳ quặc, dị hợm mà lúc bấy giờ người ta không biết gì về nó ngoài tên gọi avant-garde.
Cho đến bây giờ, thứ thời trang dị hợm đó vẫn tiếp tục làm điên đảo giới mộ điệu, mặc cho công nghệ đã mở ra cho con người rất nhiều kiến thức mới, những biên giới tầm nhìn được nới rộng đồng nghĩa với khả năng bất ngờ và sửng sốt trước những điều kỳ lạ giảm xuống. Thế nhưng, vẫn có những nhà mốt mãi mãi không thể nào khiến người ta hết cảm thấy bí ẩn.
Tại sao bài viết này lại dành cho số báo về Halloween? Vì Halloween là một ngày lễ dành cho những điều kỳ dị, một chút gì ma quái. Halloween là lễ hội truyền thống ở phương Tây xuất phát từ truyền thuyết về một chàng trai tên Jack, vì chơi đùa với quỷ và sống keo kiệt nên khi chết đi không thể lên thiên đàng lẫn xuống địa ngục. Người dân ở Anh (và sau này là Mỹ) tổ chức ngày lễ Halloween trước buổi lễ Các Thánh trong Kitô Giáo để Jack được có một ngày vui vẻ. Halloween, với tên gọi đầy đủ là All Hallows’ Evening, không những mang ý nghĩa về một “lễ hội ma quỷ”, mà còn là dịp để con người đối mặt với bóng tối, cho phép chúng được giải phóng, được nhìn thấy bằng đôi mắt bình thường, hoặc chỉ đơn giản, là để vui chơi với những bóng tối của mình.
Sàn diễn thời trang của Anh quốc, bằng cách nào đó, cũng liên hệ mật thiết với chủ đề này với đầy tính kịch và nghệ thuật, như Hussein Chalayan, một NTK gốc Thổ Nhĩ Kỳ sống ơ Anh, đã miêu tả: “Những NTK ở Anh được đánh giá rất cao, nhưng ở khía cạnh của sự kịch hóa nhiều hơn là kinh doanh nghiêm túc”.
Thời trang lấy cảm hứng từ hóa trang
Với sự nổi loạn, đổi mới, những khao khát điên cuồng và sự lãng mạn hoang dã, John Galliano là đã từng chễm chệ trên ngai vàng thời trang cuối những năm 1990 - đầu những năm 2000.
Sinh ra và lớn lên trong một gia đình bất ổn - mẹ làm thợ may, bố luôn đối xử hằn học và liên tiếp bị bạn bè bắt nạt ở trường - cậu bé John chọn thời trang làm tấm khiên bảo vệ - một khu vườn rực rỡ trong tưởng tượng với đầy đủ các nhân vật được hóa trang rực rỡ. Được mẹ khuyến khích để thể hiện sở thích cá nhân với quần áo, John bắt đầu thăng hoa khi vào đại học. Chân phụ tá công việc chuẩn bị trang phục cho Nhà hát quốc gia Anh càng góp phần khiến cho thế giới tưởng tượng vốn đã sôi sục trong cậu trở nên náo động, thậm chí truyền cảm hứng cho Galliano làm nên bộ sưu tập tốt nghiệp trường Central Saint Martins - Les Incroyables - cũng là bộ sưu tập đầu tiên gây nên tiếng vang đưa John chính thức bước lên những sân khấu kịch hoành tráng nhất.
Từ thương hiệu đầu tiên mang tên chính mình, đến các nhà mốt hàng đầu như Givenchy, Dior,... John luôn mang đến sự thăng hoa cho những bộ trang phục với những đường diềm ren được thêu đắp bằng kỹ thuật cắt may tuyệt hảo, những gấu váy mang đến nét cổ tích,...
Vũ hội hóa trang cứ thế diễn ra, chẳng ai mảy may quan tâm đến giây phút thoát ly khỏi nó để quay về với thực tại, và John cũng thế. Ông ném vào sân khấu của mình những kịch tính, những hỉ nộ ái ố người ta không thể hiện trong cuộc sống đời thường, để “phỉnh nịnh” khán giả và “phỉnh nịnh” chính mình.
Người ta hay nhắc đến John Galliano và Alexander McQueen như hai thiên tài nổi loạn cùng thời tại nước Anh. Cùng mang đến những kiệt tác xuất chúng, cùng đưa thời trang ra khỏi những biên giới nhàm chán và thổi vào đó sự táo bạo, mãnh liệt, điên cuồng làm náo động cả thế giới. Nhưng khác với một John hay ôm những giấc mộng phù du lao vào những sân khấu hoang đường nhất, McQueen chính là “đứa trẻ ngỗ nghịch” sinh ra từ lòng địa ngục tàn khốc. Giống như Jack, McQueen chơi đùa với quỷ và mang đến cho thế giới thứ thời trang không sợ hãi mà chưa ai từng làm được trước đó.
Alexander McQueen là toàn bộ trung tâm sự chú ý của nước Anh thời đó. Chết chóc, bạo lực, tôn giáo, tình dục,... tất cả những bóng tối xấu xa được McQueen phơi bày cùng với kỹ thuật ma quái và sự diễn dịch thời trang thông minh. Những đường cắt, họa tiết, kỹ thuật và cấu trúc dựng phom dáng đặc biệt điêu luyện. Những sàn diễn thách thức trí tưởng tượng và óc phân tích của một người bình thường. McQueen đi đầu trong những cuộc cách mạng thời trang trên toàn thế giới. Khi thương hiệu Coperni phủ sơn lên người Bella Hadid để tạo nên bộ trang phục khép lại show diễn Xuân Hè 2023 vừa rồi, người ta lại bàn tán xôn xao về màn trình diễn đã trở thành biểu tượng của Alexander McQueen ở thế kỷ trước, khi Shalom Harlow được robot phun sơn ngay trên sân khấu trong show diễn mùa Xuân năm 1999 của ông.
Bên cạnh rất nhiều dấu ấn mà McQueen đã để lại đến ngày nay - cảnh Kate Moss mộng mị bay lơ lửng trên không trung trên sàn catwalk mùa thu năm 2006; những bộ váy tuyệt đẹp xuất hiện cùng hình đầu thú dữ dội mô phỏng học thuyết Charles Darwin (Xuân Hè 2009); hay tuyên ngôn phá bỏ ranh giới về vẻ đẹp phụ nữ với bộ sưu tập “Voss” năm 2001, nơi những người mẫu đầu quấn băng, khoác váy lông chim tơi tả bị nhốt trong lồng kính, và một người đàn bà béo phịch được bơm dinh dưỡng vào người qua những ống dây loằng ngoằng,... Người ta có thể phản đối, người ta có thể đồng tình, nhưng người ta không thể ngừng nhắc về những bộ sưu tập của McQueen.
“Thời trang Anh quốc rất tự tin và không sợ hãi. Nó từ chối phải cúi đầu trước thương mại, và nhờ vậy mà sản sinh ra những dòng chảy liên tục của ý tưởng và cùng lúc dựng nên di sản”, Alexander McQueen.
Bước sang những năm 1970, chúng ta có Hussein Chalayan, một cầu nối mới giữa kỳ dị, mộng mơ và khoa học, thực tế. Chalayan mang đến thế giới siêu thực khi công nghệ và các cải tiến của nó “xâm lấn” thế giới thời trang và xã hội loài người. Anh nổi tiếng nhờ cách dùng chất liệu, những đường cắt chi tiết, tỉ mỉ và tư duy tiến bộ đối với công nghệ.
Dùng từ “luận đề” để mô tả triết lý thiết kế của mình, Chalayan nghiên cứu về quy luật, cách biểu đạt và lấy cảm hứng từ lý tưởng của Elsa Chiaparelli cùng Pierre Cardin. Chalayan có cho mình một vũ trụ rất riêng về thời trang. Anh là một trong những người sớm nhất tiên phong trên con đường thời trang futuristic khi thử nghiệm với những chất liệu đến từ tương lai, và nghiên cứu sự chuyển động trong trang phục. Khán giả thường phải so sánh các buổi trình diễn thời trang của Chalayan với các màn trình diễn ảo thuật hoặc trình diễn nghệ thuật và giống như bậc thầy ảo thuật nổi tiếng nhất thế giới - David Coperfield, Chalayan chưa bao giờ thất bại trong việc mang đến những điều ngạc nhiên cho người xem.
Những ý nghĩ kỳ quặc và lập dị khiến Chalayan mãi mãi không thể trở thành cái tên sáng cho vị trí Giám đốc sáng tạo của các nhà mốt danh tiếng, nhưng anh luôn làm giới mộ điệu đi từ bất ngờ này sang phấn khích khác. Chẳng hạn như bộ váy máy bay được làm từ chất liệu thật của máy bay, phủ ngoài lớp vải tulle nhiều tầng trong mùa Xuân Hè 2020; chiếc bàn gỗ biến hình thành đầm nhiều tầng ra mắt vào mùa Thu Đông 2000; và chiếc váy biến hình vào mùa Xuân năm 2007 đã khiến người ta khắc tên Hussein Chalayan vào lịch sử thời trang mãi mãi.
Biên tập viên Sarah Mower của tờ Vogue đã miêu tả như sau về quá trình “biến hình” ấn tượng của chiếc váy trong mùa Xuân Hè 2007: “Cô gái bước vào và đứng yên. Cô mặc bộ váy dài từ thời Victoria. Sau đó, quần áo cô bắt đầu co giật, di chuyển và cấu hình lại theo một hình thù hoàn toàn khác. [...] Một người được đẩy vào lịch sử thời trang từ năm 1895 đến thế kỷ hai mươi chỉ trong vòng một phút”. Chalayan không chỉ tạo nên một bộ trang phục, anh tạo nên một màn trình diễn được đầu tư kỹ lưỡng từ ý niệm đến từng khâu vận hành, dù đó là công nghệ hiện đại được lắp đặt khéo léo dưới những lớp vải, hay sắp đặt sân khấu, cách kết hợp ánh sáng, âm thanh,... Tất cả góp phần tạo nên những màn ảo thuật có một-không-hai cộp mác Hussein Chalayan.
Trick or Treat?
Theo Aitor Throup và Gareth Pugh, những “hậu duệ” Anh theo trường phái avant-garde của những NTK trên, Anh quốc có những yếu tố kỳ lạ góp phần thúc đẩy thời trang trở nên dị biệt và sáng tạo. “Tôi đoán có điều gì đó khi làm việc với tư cách là một nhà thiết kế ở Anh cho phép bạn trở nên ‘kỳ quặc’ và ‘cá tính’, bởi vì bạn được mong đợi để trở nên như vậy. Có thể đó là một điều tốt, có thể không” - Aitor Throup, người nổi tiếng với những giải pháp cấu trúc mới cho cơ thể và vượt giới hạn sáng tạo cho biết. Trong khi Gareth Pugh, người yêu thích thời trang avant-garde đầy tính kịch và hướng đến sự hiện đại, lại cho rằng “có một sự khác biệt ở những NTK ở Anh: một kiểu người làm những gì họ cảm thấy đúng và một kiểu người tin vào những gì họ làm”.
Từ những thiết kế đến những ý tưởng lập dị đằng sau, dù ở thời kỳ mới bùng nổ của phong trào avant-garde hay ở thời mà kỹ thuật số đã khiến mọi thứ đều trở nên bình thường như hiện nay, thì sự kịch tính vẫn là bí quyết tạo nên ma thuật cho thời trang. Không phải là một màn “ảo thuật” che mắt người xem, mà là một sự trình diễn tuyệt vời nhất kết hợp khái niệm, ngôn ngữ thiết kế, và cả cá tính độc nhất vô nhị của chủ nhân bộ sưu tập.
Đôi khi trên “sân khấu”, người nghệ sĩ không cần khán giả phải hiểu. Bởi đó có thể là màn trình diễn với các lớp hóa trang đã được lên ý tưởng công phu, cũng có thể là giây phút đối diện của anh ta với chính bóng tối của mình, ngay tại thời điểm mọi thứ được đem ra ánh sáng. Giữa lúc người ta đang cố lý giải bằng ngôn từ và triền miên ý niệm, người nghệ sĩ, biết đâu được, đã và đang ăn mừng bóng tối và “lễ hội ma quỷ” của chính mình.
