Triển lãm "Ngược dòng": Cuộc phản biện của Nguyễn Ngọc Đan với những định kiến mỹ thuật
Sau 5 năm, kể từ triển lãm tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, họa sĩ Nguyễn Ngọc Đan tái ngộ công chúng yêu nghệ thuật bằng triển lãm cá nhân lần thứ tư có tên: Ngược Dòng.
Ngược Dòng tập hợp 30 tác phẩm sơn dầu, đa số là tranh khổ lớn được sáng tác trong khoảng thời gian 2019 - 2023, thuộc 2 series: Series tĩnh vật Chim Hoa Cá Lá và Series Ngược Dòng với các tác phẩm hội họa giá vẽ kết hợp với những bộ khung độc đáo tạo thành những tác phẩm sắp đặt trên tường. Cả hai series là sự tiếp nối của tư duy nghệ thuật mang đậm phong cách cá nhân được Nguyễn Ngọc Đan xây dựng và phát triển một cách thống nhất từ 2011 đến nay.
Dấu ấn phong cách của Nguyễn Ngọc Đan được nhận biết bằng ngôn ngữ tạo hình hiện đại dựa trên cấu trúc vững chắc của không gian, nhịp điệu của mảng hình lược giản, bảng màu phong phú không trùng lặp, đặc biệt là sự tương tác, cộng hưởng lẫn nhau của màu tạo nên sắc thái của ánh sáng, gợi nên bầu khí quyển phi thực trong từng tác phẩm.
Chim, hoa, cá, lá - Ngược dòng định kiến
Với Series tĩnh vật: Chim Hoa Cá Lá gồm 16 bức tranh sơn dầu, họa sĩ cho thấy quan điểm nghệ thuật: “Chủ thể không hoàn toàn là yếu tố quyết định. Quan trọng là cách thức mà ngôn ngữ tạo hình được sử dụng để biểu đạt tư tưởng, mang thông điệp và triết lý của người nghệ sĩ đến với công chúng”.
Trong bộ tranh tĩnh vật này, chỉ với lọ hoa, chậu cá, chú chim và những gì gần gũi xung quanh như mèo con, ngựa gỗ, mặt nạ, vỏ ốc, họa sĩ đưa người xem đi từ những câu chuyện này sang câu chuyện khác. Từ ngày tháng đắm chìm trong giấc mộng vô thức đến thực tại phũ phàng trong Giấc mơ mắc cạn (2019); Chu trình vận động của thế giới tự nhiên, gởi gắm triết lý vạn vật chung sống hòa bình trong Cộng sinh (2020); Giữa đời hư thực (2021) chứa đựng những suy tư về nhân thế với vầng trăng khuyết trên cao soi xuống biểu tượng mặt nạ cười, khóc. Những tháng ngày tuyệt vời của hạnh phúc cũng như tận cùng của khổ đau được khắc ghi như từng trang nhật ký của cảm xúc trong Trung thu mùa phong tỏa (2021), Hoa cho ngày sinh nhật (2021), Chào mùa đông (2022), Ngựa đỏ mừng năm mới (2023), Khúc mùa xuân (2023).
Chuyện trò (2022) là tác phẩm được vẽ trong những ngày họa sĩ nằm trên giường bệnh: bông hoa cát tường duy nhất nghiêng cành chuyện trò với bóng nó trong gương. Những đêm trăng rằm, bâng khuâng nhớ núi rừng, nhớ cả tiếng cắc tùng dinh dinh của tết Nguyên tiêu xa vắng, Nguyễn Ngọc Đan đã đưa hình ảnh những cành chuối rừng Tây Bắc được cắm trong chậu gốm xưa và chiếc đầu lân bằng giấy vào cùng một không gian giản lược màu vàng ấm áp, sâu lắng với chú chim trên cành hoa chuối mang đầy nỗi nhớ đêm trăng: Hoài niệm (2023).
Nghệ thuật chắt lọc từ đời sống
Series Ngược Dòng gồm 10 tác phẩm sơn dầu khổ lớn, nhiều bức khởi nguồn từ 2019 đến 2023 mới hoàn thành. Đặc trưng của series này là sự kết hợp đa dạng các chất liệu: gỗ, sắt, kẽm gai, composite (nhựa tổng hợp), kính màu dưới nhiều hình dạng: bình phong cũ, chạn bát cách điệu, khung cửa sổ, ô kính màu, hàng rào lưới mắt cáo, kẽm gai, mái chèo. Tất cả liên kết chặt chẽ với bố cục tranh tạo thành những bộ khung độc nhất vô nhị, là thành phần không thể tách rời khiến các tác phẩm vượt khỏi bề mặt của hội họa giá vẽ trở thành một tổng thể hoàn thiện của nghệ thuật sắp đặt.
"Hãy kể tôi nghe về bầu trời" được sáng tác trong đợt phong tỏa toàn quốc lần thứ nhất trước ảnh hưởng của dịch Covid năm 2020 là tác phẩm sắp đặt kết hợp sắt và những chú chim composite tạo thành một khung cửa sổ bao bọc tranh. Khung cửa sổ chia đôi với hai góc nhìn từ hai chiều không gian được đưa vào tranh như một sự đối lập. Một nửa khung cửa sổ là góc nhìn quan sát từ bên trong, cũng là góc nhìn hiện thực đầy vật chất với những vật dụng thực tế ở thì hiện tại đời sống con người cần có để vượt qua những ngày dài giãn cách xã hội. Một nửa còn lại của tranh là góc nhìn từ bên ngoài khung cửa sổ, là ánh mắt và niềm vui của nhân vật khi được hòa mình và tương tác với thiên nhiên, những chú chim cũng không còn sợ hãi mà đến gần với con người hơn, đậu trên cành cây hay trên khung cửa sổ. Những khoảng trống của khung sắt cửa sổ nơi bầy chim đậu tượng trưng cho không gian và bầu trời tự do mà con người luôn hướng đến.
Ý chí đã không bị hiện tại ngặt nghèo trói buộc, tinh thần đã phá tan ranh giới của hoàn cảnh, góc nhìn của tâm hồn đã vượt thoát khỏi những giới hạn của bối cảnh và hoàn cảnh xã hội, tìm được tự do đích thực.
Cuộc sống vận động mỗi ngày. Người làm nghệ thuật cũng không đứng ngoài vọng động đó. Họa sĩ Nguyễn Ngọc Đan chia sẻ: “Quãng thời gian 5 năm ra đời của Ngược Dòng cũng là lúc thế giới có quá nhiều biến động: dịch bệnh, thiên tai, chiến tranh khiến cuộc sống con người xoay chuyển bất ngờ, mang lại cho tôi nhiều trải nghiệm và cảm xúc chưa từng có trong đời. Tất cả tạo nên một tập hợp chất liệu quý giá để tôi thực hiện những tác phẩm đặc biệt trong giai đoạn này. Với tôi, đặc tính thời đại và thực tại xã hội là bối cảnh để nhận diện con người trong hành trình của sự sống. Nghệ thuật của tôi tập trung khai phá thế giới nội tâm và sức mạnh tinh thần của con người trên hành trình tìm về cội nguồn của nền văn minh”.
