Đạo diễn Trịnh Đình Lê Minh: Tái khám phá dòng phim trữ tình và muốn được yêu chậm lại
Chỉ với ba phim ra mắt từ 2019, Trịnh Đình Lê Minh đã là một trong những nhà làm phim trẻ ghi dấu ấn với phong cách kể chuyện nhịp nhàng, uyển chuyển, không đi theo số đông.
Tuy chưa phải cái tên bảo chứng phòng vé, nhưng có thể gọi Trịnh Đình Lê Minh là đạo diễn đa năng, và siêng năng với ba dự án phim đều có dấu ấn nhất định trong năm năm. Nếu "Thưa mẹ con đi" chu du nhiều LHP lớn nhỏ, trong đó có các LHP dành riêng cho phim đề tài LGBTQ+, và ghi điểm với cộng đồng châu Á thì "Bằng chứng vô hình" khai thác khía cạnh mới mẻ của việc làm phim remake đầy rủi ro. Lần trở lại với "Ngày xưa có một chuyện tình", chàng đạo diễn sinh năm 1986 hé lộ nhiều định nghĩa về việc casting diễn viên và lựa chọn chuyển thể tác phẩm văn học nhờ sự đồng điệu trong tâm hồn.
"Rốt cuộc, mọi yếu tố đều quay về kịch bản"
Chào Minh, vậy là 4 năm kể từ sau phim truyện thứ hai hoàn tất, anh mới dấn thân và cho ra mắt đứa con tinh thần thứ ba. Làm công việc sáng tạo, hẳn thời gian 4 năm đó có không ít ý tưởng trong đầu? Vậy vì sao anh lại chọn chuyển thể truyện dài của Nguyễn Nhật Ánh?
Thật ra sau "Bằng chứng vô hình" là thời điểm dịch, giai đoạn đó việc làm phim cũng cần phải chắc và chậm lại, không chỉ riêng tôi. Số lượng phim ngay cả trong và ngoài nước không có nhiều, không nở rộ như trước. Bản thân tôi cũng có vài dự án đang phát triển cùng với các nhà sản xuất khác, và có một hai lời mời tham gia nhưng tôi thấy chưa đủ kết nối, duyên chưa tới. Riêng "Ngày xưa có một chuyện tình" đến vào lúc tôi suy nghĩ mình sẽ trở lại điện ảnh thế nào, khi đó nhà sản xuất Nguyễn Trinh Hoan và biên kịch Nhi Bùi đã gọi cho tôi và muốn tôi tham gia dự án mà họ đã phát triển trong ba năm, mà vẫn chưa có hướng đi cụ thể. Tôi cùng biên kịch phim ngồi lại để thống nhất làm sao bộ phim giữ được tinh thần tác phẩm văn học, giữ được "vision" mà nhà sản xuất mong muốn và quan trọng hơn hết là giữ được "chất", phong cách mà tôi đã xây dựng.
Hầu như những sản phẩm điện ảnh hoặc truyền hình dựa trên tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đều có thành công nhất định. Có phải vì thế mà anh chọn để trở lại màn ảnh lần này? Điều gì khiến anh đau đáu ở trong "Ngày xưa có một chuyện tình"?
Đến tận cùng thì với mỗi dự án phim, người đạo diễn phải tìm được dây kết nối vào trong kịch bản. Đó là điều tôi tìm thấy được ở trong tác phẩm gốc của "Ngày xưa có một chuyện tình", nó chân thành và tự nhiên. Sau khi có được yếu tố tiên quyết, tôi và ê-kíp mới tìm cách để biến tác phẩm văn học trở nên sinh động và có đời sống riêng trên màn ảnh. May mắn là mỗi câu chuyện cuả nhà văn Nguyễn Nhật Ánh tự thân nó đã khác, cách triển khai cũng khác, dù cùng chung một mô-tuýp. Và với "Ngày xưa có một chuyện tình", nhân vật nữ nói lên tiếng nói của mình, khiến cho câu chuyện có ba góc nhìn khác nhau. Tình yêu ở trong câu chuyện cũng trưởng thành, dữ dội... không còn cảm xúc ngây thơ, trong trẻo. Đó cũng là điều tôi kết nối và thử thách bản thân ở lần chuyển thể này.
Theo tôi, chuyển thể tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh không nhiều áp lực đến thế. Tác phẩm văn học đã có lượng khán giả nhất định, nó giúp tôi không phải lo lắng đến chuyện chiều lòng khán giả mà từ đó có thể tự do sáng tạo, tái khám phá ngôn ngữ điện ảnh của chính mình.
Đầu phim không nhiều, nhưng ba tác phẩm của anh đều khá đa dạng về... nguồn gốc. Phim đầu tay là kịch bản gốc, phim thứ hai là remake bản Hàn, và phim mới nhất là dựa trên tác phẩm văn học. Theo anh, làm cái nào khó hơn?
Cuối cùng mọi thứ đều phải đến từ kịch bản, với phim chuyển thể thì chúng ta vẫn phải trung thành với tác phẩm gốc, các sự kiện chính và các nhân vật chính. Nhưng ngoài ra, chúng ta có hàng tá việc cần làm để tạo ra đường dây liên kết giữa các sự kiện. Ngôn ngữ điện ảnh là âm thanh, hình ảnh... chúng ta phải giữ được không gian và thời gian nhất định, không quá phóng túng và tự do trong tác phẩm văn học. Với điện ảnh, mọi thứ phải có cấu trúc chặt chẽ, gọn gàng nhưng vẫn truyền tải đầy đủ những gì cần thiết. Có thử thách nhưng cũng có thuận lợi là sẵn câu chuyện, mạch truyện, nó chính là kim chỉ đường!
Khó khăn riêng là làm sao đem tinh thần địa phương, các nhân vật xuất hiện đúng với hoàn cảnh xã hội Việt Nam hiện tại, không có tính xa lạ nào cả. Thật ra thì không có cái nào là dễ (Cười), việc xây dựng kịch bản luôn đòi hỏi tâm huyết, vốn sống, kĩ năng, sự sáng tạo. Tất nhiên không phủ nhận phim chuyển thể thì câu chuyện đã có sẵn, phim remake thì kịch bản chính là cái "sườn" để sáng tạo thêm, phim từ kịch bản gốc tức là chúng ta hình thành từ những nguyên liệu nguyên sơ nhất. Với tôi, mỗi kiểu phim đều có cái khó và cái dễ.
Thành thật mà nói phim truyện thứ hai không thành công lắm, anh có nghĩ mình chỉ phù hợp với dòng phim tình cảm, và "Ngày xưa có một chuyện tình" là một sự trở lại với những gì thuộc về bản thân mình? Anh nghĩ một nhà làm phim không nhất thiết phải thử sức các thể loại phim khác nhau, mà chỉ cần là bậc thầy của một dòng phim?
Nếu dựa trên doanh thu và ý kiến trái chiều của khán giả thì tôi không phủ nhận nhận định của anh. Nhưng bên cạnh đó, phim vẫn có phản hồi tích cực, gây tranh cãi, theo tôi một tác phẩm tạo ra được dư luận vẫn có giá trị nhất định. Ở "Bằng chứng vô hình", tôi cho là để bản thân thử thách thể loại mới, và các cảnh quay khó đòi hỏi kĩ thuật cao. Thật sự khi bắt đầu làm phim, tôi đã có những short film mang thể loại thriller - thể loại mà tôi cho rằng mình còn cần khai thác thêm. Hi vọng tôi có thể theo đuổi dòng phim này, nhưng là kịch bản gốc chứ không phải một câu chuyện mà phần đông khán giả đã biết trước.
Nhận định về việc một đạo diễn nên hay không nên làm nhiều thể loại phim thì tôi nghĩ vừa đúng vừa sai, tuy thời điểm. Những bạn bè đồng nghiệp của tôi kì vọng (một cách tích cực) về việc tôi vẫn giữ phong cách của phim đầu tay, song mỗi nhà làm phim đều có mong muốn riêng, ẩn sâu và phức tạp hơn. Khi tôi chọn làm một phim u ám và đen tối hơn, tôi đang tìm ra những mặt khác của chính mình, mà đôi khi những người thân chưa từng thấy.
"Tôi không đặt nặng doanh thu."
"Ngày xưa có một chuyện tình" và "Thưa mẹ con đi" - bộ phim đầu tay, có những tương đồng nhất định, như bối cảnh đồng quê, câu chuyện tình theo hướng coming-of-age, và mang phong cách trữ tình lãng mạn. Liệu đây có phải là signature của anh, và tương lai có những dự án tương tự?
- Tôi thấy thoải mái với những gì khán giả hình dung và nhận định về phim của mình, nhẹ nhàng nhưng dữ dội, day dứt có những cảm xúc mãnh liệt. Bên cạnh đó, chữ ký của một người cũng khá mâu thuẫn, đôi lúc tôi có những chữ ký khác nhau, khi đầy đủ nét, đôi lúc là nét giản thể của chữ ký đó, khi ký tặng sách. Với "Ngày xưa có một chuyện tình", tôi có xu hướng ký tên theo một phong cách khác, đơn giản và độ đậm nhạt khác nhau, và tùy thuộc vào chất liệu của cây bút, mực...
Những hình ảnh giới thiệu từ "Ngày xưa có một chuyện tình" có phản hồi tích cực, để tìm kiếm và lựa chọn những bối cảnh này, Minh mất bao nhiêu thời gian và mọi thứ suôn sẻ như hình dung? Anh có tự tin bộ phim sẽ mang lại hiệu ứng về bối cảnh như "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh" cũng ghi hình tại miền Trung và cùng dựa trên tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh?
Bối cảnh rất quan trọng, nó là một phần của nhân vật. Khi nhân vật phản ứng thế nào, bên trong họ có gì, những va chạm của họ... đều thể hiện ra ở chính bối cảnh họ đang sống, bối cảnh thể hiện rõ nhân vật. Tôi không phủ nhận bối cảnh đẹp quan trọng ở các thước phim trữ tình, lãng mạn... nó dễ dàng dẫn người xem vào trong bộ phim. Nhưng đó là khởi đầu, khi bước vào bên trong bối cảnh cùng với nhân vật, những gì khiến chúng ta lay động và nhân vật ra sao, hành động thế nào, họ đều là những con người bình thường với đầy đủ cảm xúc...
- Ở mặt khác, tôi rất kì vọng các địa điểm trong phim có thể trở thành nơi mà sau này khán giả có thể nhận ra nó từ trong "Ngày xưa có một chuyện tình". Nếu có được điều đó, thì không chỉ phim có đời sống riêng, mà nó còn tác động ra đời sống bên ngoài, khiến mỗi khán giả mong được "bước vào bối cảnh" một lần cùng các nhân vật.
Việc tìm kiếm bối cảnh phim mất nhiều thời gian, chúng tôi đã đến một vài địa phương nhưng thú thật để đạt được sự đồng bộ về việc lưu giữ những căn nhà theo kiểu cũ, thống nhất về mái ngói, nước sơn, kiến trúc... tạo thành một ngôi làng thì thú thật chỉ có Phú Yên mới làm được điều đó. Không chỉ ngõ ngách, con đường, nếp nhà... nơi mà chúng tôi... lùng sục mới tìm ra.
À, ở phim đầu tay, bài hát nhạc phim đã rất thành công, lần này với câu chuyện tình được quảng bá là "lâm li bi đát", sẽ có thêm một bản hit hoặc nhiều hơn từ "Ngày xưa có một chuyện tình"? Anh có thể bật mí đôi chút?
Viết nhạc phim phụ thuộc vào tình cảm mà người nhạc sĩ đã xem phim, ở "Thưa mẹ con đi", chúng ta có "Cảm ơn và xin lỗi" của Chillies, và "Em giấu điều gì trong đôi mắt ấy" của Phạm Toàn Thắng, họ đều dành tình cảm đặc biệt lẫn sự thấu hiểu cho phim. Lần này với "Ngày xưa có một chuyện tình", tôi làm việc nhạc sĩ Phan Mạnh Quỳnh - một người viết nhạc không chỉ có độ trữ tình mà dường như là một nhà thơ. Khi xem bản dựng và kịch bản phim, Quỳnh đã viết ra những dòng đầu tiên mà chúng tôi đều ưng ý. Ca khúc vang vọng câu chuyện của Vinh, Phúc, Miền... mang lại dư âm.
Nếu nói làm phim mà không màng đến doanh thu thì thật khó tin, nhưng anh có đặt nặng nó với một phim tình cảm lãng mạn, vốn không dễ thành "bom tấn" tại thị trường Việt? Để quảng bá phim, nghe đâu "Ngày xưa có một chuyện tình" tái bản sách với bìa mới, anh có nghĩ khán giả sẽ... phản ứng ngược khi hình dung của họ và phim trên màn ảnh, có phần khác nhau?
Tôi không có nhiều áp lực về doanh thu, với một đạo diễn tôi chỉ quan tâm tới việc hoàn thành một tác phẩm hoàn chỉnh về mặt kĩ thuật, cảm xúc và kết nối với người xem. Chỉ làm được đó, nhà phát hành mới bắt tay vào công tác của họ. Việc phát hành bìa sách cũng nằm trong kế hoạch của nhà phát hành, với một nhà làm phim, nhìn thấy bìa sách với dàn diễn viên, đó là niềm vui và hi vọng sẽ có những khán giả chia sẻ với chúng tôi. Ý kiến khác nhau về hình dung giữa sách và phim là điều không thể tránh khỏi, nhưng tôi tin khán giả đủ công bằng và mở lòng với phiên bản điện ảnh. Bởi "Ngày xưa có một chuyện tình" được làm với cảm xúc thật sự ekip, của diễn viên.
"Không ai muốn tua nhanh khi yêu"
Anh tự tin bao nhiêu với dàn diễn viên trẻ măng và gần như mới toanh này? Và vì sao Minh không chủ động chọn cả ba gương mặt mới hoàn toàn mà chọn Avin Lu - một cái tên đã có ít nhiều kinh nghiệm và các vai chính trên màn ảnh rộng?
Tôi hoàn toàn tự tin vào công tác tuyển chọn và chỉ đạo diễn viên cho phim này. Tôi dành thời gian để gặp từng diễn viên một, hiểu hơn về họ, xem họ chuyển hóa bản thân trong nhân vật, cũng như chemistry giữa họ phát triển ra sao để chọn ra tổ hợp mà tôi cho rằng nó mang lại hiệu quả. Trong số ba nhân vật chính, vai Vinh khó casting nhất nhưng cuối cùng lại được chốt đầu tiên, cho Avin Lu. Ở các buổi thử vai, Avin cho thấy sự nhạy cảm, mềm mại nhưng đặc biệt nồng ấm. Khi xem phim, chúng ta sẽ thấy một Vinh của Avin Lu bao dung, vị tha đến mức nào. Những giá trị đó của một diễn viên chỉ có khi họ mở lòng, quan sát và đón nhận tất cả mọi cung bậc cảm xúc.
Đã từng khám phá ra một Lãnh Thanh, với "Ngày xưa có một chuyện tình", anh có nghĩ rằng Ngọc Xuân hay Nhật Hoàng sẽ là những cái tên triển vọng tiếp theo của màn ảnh Việt? Việc casting qua video và khi gặp gỡ các bạn bên ngoài, anh có những suy nghĩ gì về bộ ba diễn viên mình lựa chọn?
Để chọn Ngọc Xuân và Nhật Hoàng vào vai diễn quan trọng đầu đời với điện ảnh, đầu tiên với tư cách đạo diễn, tôi phải gặp gỡ họ nhiều lần. Tôi quan sát các khía cạnh nhân vật trong họ, các trạng thái cảm xúc khác nhau... Cả hai có những biên độ cảm xúc rộng, họ không đóng khung trong diễn xuất. Mỗi ngày gặp họ, tôi khám phá ra điểm mới mà trước đó bản thân không biết. Với một diễn viên mỗi lúc một đêm tới bất ngờ cho người đạo diễn, thì đó thật sự là nhân tố truyền cảm hứng, làm việc với họ tất nhiên sẽ khó mà chán (Cười).
Ngọc Xuân là một cô gái thông minh, có sự quan sát, hiểu nhiều, bạn ấy chịu đọc và chịu xem... không chỉ giới hạn ở sách và tiểu thuyết. Bạn ấy cũng thích khám phá. Nhật Hoàng mang tới sự tươi mới, khiến người khác tò mò, và bạn ấy... không biết sợ là gì! Cảm giác này cũng chính là Lãnh Thanh đã mang lại và tôi hoàn toàn tin tưởng bạn ấy, cho dù lúc đó Thanh không hoàn toàn hợp vai Văn ở "Thưa mẹ con đi".
Khi gặp Ngọc Xuân và Nhật Hoàng ở ngoài đời sau khi họ có những video casting ấn tượng, thú thật bên ngoài họ khác rất nhiều, thú vị và sâu sắc hơn. Với một đạo diễn, khi trước mặt họ là một diễn viên khiến họ muốn tìm hiểu nhiều hơn, họ không rập khuôn và nhàm chán... Đó là tố chất rất quan trọng để bước đầu gây được cảm tình với các nhà làm phim.
Một câu hỏi hơi cá nhân, anh định nghĩa tình yêu thế nào? Và anh định nghĩa tình yêu ở trong "Thưa me con đi" lẫn "Ngày xưa có một chuyện tình" ra sao? Nó có thuộc phạm trù nào trong định nghĩa chung về tình yêu của anh hay không?
Tình yêu xuất phát từ bản thân mình, chúng ta luôn muốn làm điều tốt nhất cho đối phương, mang tới cảm giác bình yên. Sự bình yên này khác với sự tự do khi một mình, không bị ai làm phiền (Cười). Sự kết nối không như cảm giác tù túng, mà mang đến sự bình yên rất khác. Khi yêu một người, yêu điểm mạnh, cái đẹp của họ và yêu luôn những điều chưa hoàn hảo. Tình yêu trong "Thưa mẹ con đi" và "Ngày xưa có một chuyện tình" chung quy là sự không hoàn hảo đó. Những khiếm khuyết, những chọn lựa, day dứt... khiến cho tình yêu thật sự tồn tại và ở lại.
Anh có nghĩ rằng khán giả trẻ... sẽ tin vào tình yêu thuần khiết sau khi xem xong "Ngày xưa có một chuyện tình" chứ?
Thế hệ gen Z có thể sẽ thích cái gì đó nhanh hơn, mọi thứ đều nhanh. Khi họ xem hay nghe họ cũng thích xem những short clip, nhưng khi yêu có ai muốn fast-forward (tua nhanh) cảm giác hạnh phúc của mình không? Tôi tin rằng ai cũng muốn được yêu một cách chậm rãi, thậm chí là ước thời gian chậm lại, để giữ khoảnh khác đó mãi mãi... Khán giả trẻ có cơ hội tiếp cận với văn hóa đa dạng và khổng lồ ngay trước mặt họ, họ có lựa chọn khác nhau nhưng tôi tin đến cuối cùng, thì tình yêu vẫn là sự thuần khiết như nó vốn có, và tồn tại mãi.
Cảm ơn Minh và chúc cho phim mới của anh đại thắng!
