Kinh phí eo hẹp, không quảng bá, vì sao phim nhà nước năm nay lại hot?

Sẽ không phù hợp nếu áp dụng những tiêu chí của điện ảnh thông thường hay dòng phim thương mại để đánh giá những bộ phim nhà nước. Hãy cùng nhìn vào 2 bộ phim nhà nước nổi bật trong năm nay là "Hồng Hà nữ sĩ" và "Đào, phở và piano". Đơn cử trong “Đào, phở và piano”, bối cảnh cũng như diễn xuất là một trở ngại lớn để dẫn người xem nhập tâm vào bộ phim. Phim gần như được làm ra với lòng tự tôn dân tộc để tôn vinh đức tính quả cảm lãng mạn của người Hà Nội. Lòng yêu nước được bắt gặp trong tất cả con người Việt, không kể ông hoạ sĩ, cha xứ, anh lính cảm tử, cậu bé hay cô tiểu thư liễu yếu đào tơ. Phần hình thức phơi bày, ôm đồm và khó tin, bù lại “Đào, phở và piano” có những tấm gương soi sáng đức tính lãng mạn quả cảm của những người con Thủ đô. 

 Tình tiết phi lý nhưng vẫn... hợp lý 

Trong "Đào, phở và piano", tính logic và sự chân thực “bị bỏ quên” trong hầu hết cảnh phim, từ cảnh chiến đấu, trang phục cho đến tâm lý nhân vật. Logic đã hy sinh cho lý tưởng cao đẹp được vang lên trọn vẹn. Ví dụ như, nhân vật tiểu thư Thục Hương có ngay chiếc áo dài trắng (và vài bộ trang phục khác) để thay sau đám cưới dù ở thời chiến tranh đổ nát. Cô nhất nhất muốn trở về lấy cây piano đặt trên tầng cao, dù không có khả năng di chuyển nó giữa bối cảnh bom rơi đạn lạc. Có thể đó là cái cớ để cô gặp anh lính, nhưng lỗi trang phục kiểu “khuất mắt trông coi” đó hẳn đã bị lờ đi, để tập trung xây dựng sự tương phản từ cô tiểu thư mỹ miều mảnh dẻ đến cô xung phong quả cảm quên mình trước đạn pháo. 

Dòng chảy điện ảnh đã bỏ lại từ lâu lối diễn phóng đại, tượng trưng thiếu tự nhiên; chuyển sang lối cử chỉ tự nhiên, diễn thoại như đời khiến người xem quên đi sự hiện diện của màn hình. Ngữ điệu cũng phụ thuộc vào nội dung nói, không cần lên gân, dài dòng. Chúng ta gặp lại lối diễn nặng tính kịch trong nhiều bộ phim nhà nước, thứ luôn nhắc rằng bạn đang xem một thước tuyên truyền chứ không phải điện ảnh. Tuy nhiên, sự khác biệt này phần lớn không xuất phát từ diễn viên, nếu xem lối hoá thân đa dạng của họ trên màn ảnh (như Doãn Quốc Đam). Ở “Đào, phở và piano” và “Hồng Hà nữ sĩ”, kiểu cách và đậm tính kịch vẫn tiếp tục là điểm đặc đặc trưng chung cần được nhắc đến. 

Khi xem 2 bộ phim, người ta dễ bật cười vì những chi tiết lãng mạn lạc thời, đôi khi phi thực tế. Đây vừa là điểm cộng, vừa là điểm trừ của phim, vì đó chưa chắc là cảm xúc nhà làm phim muốn tạo ra. Yếu tố hài hước khiến người xem cởi mở, dễ dàng đồng cảm với nhân vật hơn. Trong “Đào, phở và piano”, anh bộ đội dũng cảm nhưng lãng mạn và hơi ngô nghê, đi lấy vũ khí quan trọng nhưng 5 lần 7 lượt tìm cách giữ cành đào vẹn nguyên về cho đồng đội chung chiến hào, như thể hiện thông điệp "Chiến tranh không thể bóp nát sự lãng mạn của dân ta". Người chiến sĩ không chỉ biết mỗi đạn bom, mà còn biết rung động, điều này khiến họ trông “người” hơn, bước ra khỏi những trang lịch sử có phần khô khan. Hay trong “Hồng Hà nữ sĩ”, cô Đoàn Thị Điểm ôm đầu kiểu rất kịch khi nhớ về cử chỉ quyến luyến của người bạn thơ Đặng Trần Côn. Sự lạc thời trong nét diễn ấy thành ra buồn cười. Nhân vật khóc, khán giả lại buồn cười có lẽ không phải thứ nhà làm phim thông thường mong muốn. 

Trong “Đào, phở và piano”, mọi đặc trưng ngồn ngộn về người Hà Nội được đưa vào trong bối cảnh khá gượng ép. Đúng là khi nhắc đến Hà Nội, đào, phở và piano là một trong những đại diện: Đào của ngày Tết, tiếng piano vang lên từ trong những căn nhà kiến trúc kiểu Pháp giữa lòng thủ đô, phở lại là món ăn thường ngày biểu tượng. Thế nhưng, cách những chi tiết này lồng vào trong 3 mạch truyện khá khiên cưỡng. Dù sao, phim cũng đã hoàn thành xuất sắc chỉ tiêu ca ngợi tính hào hùng lãng mạn được đề ra. Thành ra người xem bằng lòng ở trạng thái “khuất mắt trông coi, vì phim nhà nước kiểu nó phải thế!” Và vì tinh thần yêu nước đó, họ gật gù khen phim hay, thông cảm cho những thiếu sót lớn ở phần nhìn và mạch logic. 

Sức hút của những bộ phim nhà nước 

Những bộ phim sử thi do tư nhân sản xuất dễ sa chân vào những lỗi như sai lịch sử, sai trang phục. Đây lại là điểm mạnh của những bộ phim nhà nước, nhờ nguồn tiếp cận dễ dàng hơn, chủ động với các nhà cố vấn trong các Viện, Bộ cùng quá trình kiểm duyệt khắt khe. Phim nhà nước có thể chưa hoành tráng, đẹp mắt, nhưng xác suất sai kiến thức gần như bằng 0. Đặt giữa bối cảnh những bộ phim tư nhân sản xuất dù hấp dẫn nhưng gây tranh cãi về tính đúng đắn lịch sử, thậm chí đời tư, phát ngôn của nhà làm phim, thì xu hướng người xem như cán cân ngược, sẽ tìm về cái chính thống để trải nghiệm. 

Bên cạnh đó, các bộ phim sử thi, văn học chính thống được nhà nước sản xuất như một trang uy tín về giáo dục. Chương trình học dẫu có cải cách, vẫn cần sự minh họa sinh động cho người học dễ tiếp cận. Những bộ phim nhà nước có thể đáp ứng điều này, nếu xét trên mạch truyện. Nếu không xem “Đào, phở và piano” vì giới hạn độ tuổi 13, khán giả có thể xem phim tiểu sử “Hồng Hà nữ sĩ” như một lựa chọn hay về đề tài văn học. Có thể nói, xem xong phim này thì bản “Chinh phụ ngâm” của Đặng Trần Côn, dịch Nôm bởi nữ sĩ Đoàn Thị Điểm không thể làm khó các em học sinh nữa. Cũng hiếm khi ca trù, khung cảnh làng quê trải dài đẹp và hợp nhãn đến vậy. Những bộ phim nhà nước ra đời nhằm tiếp nối di sản, tinh thần dân tộc và truyền bá hệ tư tưởng. Đó là lý do khiến phim nhà nước khó để được đánh giá trên thước đo của phim điện ảnh thông thường. 

Lời cuối, sự lan toả của “Đào, phở và piano” hay “Hồng Hà nữ sĩ” thể hiện mối quan tâm và "chịu chi" của khán giả dành cho dòng phim sử thi, nếu được khai thác hay và quảng bá đúng cách. “Đào, phở và piano” không hẳn là một bộ phim xuất sắc, nhưng có thể được xem là thành công khi thu hút được sự quan tâm của nhiều người xem trẻ giữa bối cảnh thị trường phim vẫn chưa đủ nhiều tác phẩm gây ấn tượng về đề tài chiến tranh.