L'O Tết: Đón Tết rộn ràng cùng những khúc nhạc Xuân bất hủ
Dòng chảy nhạc Việt sẽ thiếu sót nếu quên nhắc đến những bản nhạc Xuân. Không thuộc bất kỳ thể điệu nào, nhạc Xuân là chủ đề trường tồn, là bản sắc đáng nhớ bởi nội dung mà nó truyền tải. Có khi là nỗi buồn man mác, có khi là sự hân hoan, thậm chí là niềm tự hào... đến cuối cùng, nhạc Xuân là thanh âm không thể tách rời khỏi đời sống văn hóa người Việt.
Mùa xuân của chàng trai miền duyên hải
Trước khi vào trong Nam "an cư lập nghiệp", nhạc sĩ Minh Kỳ (tên thật là Nguyễn Phúc Vĩnh Mỹ) đã kịp viết nên bản nhạc Xuân gần như nổi tiếng nhất - "Xuân đã về". Giai đoạn 1954, nhạc sĩ Minh Kỳ khi đó mới ngoài 20 tuổi, đã có kinh nghiệm học nhạc tại trường Gagelin ở Quy Nhơn, cũng là nơi ông lớn lên và tận hưởng sự bình yên hiếm hoi của tuổi trẻ. Vốn là người gốc Huế, nhưng từ nhỏ nhạc sĩ Minh Kỳ đã chọn miền Nam Trung bộ sinh sống, đây là mảnh đất mang đến cho ông những ca từ tượng hình như "Trên cánh đồng chim hót mừng, Đang thiết tha từng đàn cùng bay vui say" hay "Ngàn hoa hé môi cười tươi đón gió mới" trong bản "Xuân đã về".
Bằng tiết tấu thịnh hành nhất nhì lúc đó là điệu 2/4 chủ yếu phù hợp với các ca khúc vui tươi, "Xuân đã về" nhắc nhớ cho người nghe về một mùa Xuân đúng nghĩa của sự thanh bình, thanh tân và thanh thản. Từ con mắt người nhạc sĩ đoản mệnh Minh Kỳ, mùa Xuân miền duyên hải của ông có "cô gái đẹp cười trông xinh như hoa" hay "bầy em bé ríu rít, khúc khích tiếng cười", hòa vào cảnh sắc của "bông tím vàng", của "tà áo xanh xanh", "đàn chim non xinh xinh tung bay khắp trời"... tất cả gợi mở về một mùa Xuân yên bình, thịnh vượng mà ở bất kỳ thời đại nào, chúng ta cũng có thể nghĩ đến.
Ít ai biết rằng, sự nghiệp viết nhạc của nhạc sĩ Minh Kỳ không chỉ có "Xuân đã về", ngay từ bản phác thảo đầu tiên trong vai trò sáng tác, ông đã có "Ánh Xuân về" năm 1950 và loạt ca khúc viết cùng nhạc sĩ Lê Dinh, cùng với Minh Kỳ và Anh Bằng trong nhóm Lê Minh Bằng. Cùng Lê Dinh, Minh Kỳ cho ra đời thêm một bản nhạc Xuân bất hủ là "Cánh thiệp đầu Xuân" trình làng 1963. Nếu "Xuân đã về" chứa đựng sự chân phương của một thanh niên vừa mới vào đời, vô tư lự thì ngược lại "Cánh thiệp đầu Xuân" mang nỗi niềm người tha hương, xa quê, bồi hồi trước tiết trời vào Xuân trong khi lòng còn ngổn ngang.
"Cánh thiệp đầu Xuân" cũng đánh dấu sự hợp tác giữa nhạc sĩ Lê Dinh, cùng với Minh Kỳ từ đó mới có nhóm sáng tác Lê Minh Bằng - có thể gọi nôm na là "tổ đội" như hiện tại. Khi đó, phần lời do Lê Dinh biên soạn cả đêm, trong khi phần giai điệu được Minh Kỳ chấp bút. Ca khúc sau khi phát sóng trên đài radio, lập tức trở thành hiện tượng và từ đó đến nay, luôn văng vẳng vang lên mỗi độ Xuân về. Người nghe, đặc biệt hâm mộ dòng nhạc trữ tình Bolero, sẽ khó mà bỏ qua giai điệu cùng ca từ giàu lòng trắc ẩn: "Tôi chúc gì đây vào mùa xuân này. Khi nắng vàng tươi nhuộm làn tóc ai...". Ra mắt giữa tháng năm miền Nam gồng mình trước cuộc chiến 1960-1965, "Cánh thiệp đầu Xuân" không giấu được sự bồi hồi, âu lo nhưng đong đầy niềm tin yêu và lý tưởng cao đẹp của "Tôi chúc muôn người mọi điều ước muốn", của "Tay trong tay nhớ lúc trao thiệp đầu Xuân"...
Điệp khúc mừng Xuân
Có lẽ không ai khác ngoài nhạc sĩ Quốc Dũng, là người cảm nhận trọn ngọt bùi cay đắng của một mùa Xuân. Từ khi còn rất nhỏ, ông và gia đình hồi hương trở về Việt Nam sinh sống. Tại mảnh đất quê hương không thể tách rời, nhạc sĩ Quốc Dũng nung nấu tình yêu âm nhạc bằng cách theo học trường Quốc gia Âm nhạc Sài Gòn khi chỉ 10 tuổi, 16 tuổi ông tốt nghiệp thủ khoa môn nhạc pháp Tây phương. Không chỉ có năng khiếu thiên bẩm, nhạc sĩ Quốc Dũng còn giỏi chơi nhạc cụ, từ mandolin, guitar, dương cầm, trống, bass, keyboard, organ... càng khiến cho cái tên Quốc Dũng đúng danh xưng "toàn năng" như cách thế hệ trẻ gọi những ca nhạc sĩ gen Z ngày nay.
Nhạc sĩ Quốc Dũng cũng là người tiệm cận gần với dòng nhạc nhẹ trong nước, qua một số sáng tác trữ tình lãng mạn, nhưng "Điệp khúc mùa Xuân" mới là bài hát gắn liền tên tuổi. Ra mắt vào 1974, nhưng phải sau 1975, "Điệp khúc mùa Xuân" mới vang lên mạnh mẽ tại các tụ điểm ca nhạc, trở thành bản disco sôi động, với phần giai điệu được nâng liên tục, tạo cao trào và sức hút cho bản nhạc. Chính nhờ yếu tố tươi trẻ mà ca khúc này đến nay vẫn được nhiều ca sĩ lựa chọn trình diễn với các bản phối mới.
Trở về quê hương, và nổi danh bằng một bản nhạc Xuân khi cách mạng miền Nam thắng lợi, "Điệp khúc mùa Xuân" trở thành... điệp khúc mừng Xuân cho nhạc sĩ Quốc Dũng, bởi nghe trong ca từ, có thể thấy khi sáng tác bản này, tâm trạng ông vẫn bồn chồn, lo lắng trước khi mùa Xuân thật sự đến: "Mặc trời mây buồn nhẹ trôi thiết tha. Ánh mắt mơ trông nơi xa vời..." hay "Để chim muông quay về với muôn cây"... như ám chỉ niềm vui đón Xuân chỉ thật sự tồn tại khi đất nước thanh bình, để "nắng hãy chiếu màu thắm tươi" và "những tiếng hát điệu nhạc dâng chơi vơi. Dìu hồn ta say trong biển khơi...".
Hòa cùng niềm vui đó, thính giả đặc biệt là miền Nam chắc hẳn phải nhớ đến "Đoản xuân ca" của nhạc sĩ Thanh Sơn - người nhạc sĩ gắn liền với thế hệ học trò qua những ca khúc ấp ôm nỗi niềm và gửi gắm kỉ niệm thời học sinh - sinh viên. Nhạc sĩ Thanh Sơn có khá nhiều bản nhạc Xuân trong "kho nhạc" nhưng nổi tiếng nhất vẫn là "Đoản xuân ca". Bài hát có tiết tấu nhanh, vui tươi và như tác giả từng chia sẻ, ông "đợi" Xuân về (tức sau năm 1975) mới viết nên ca khúc này. Đoản khúc như một khúc ca ngắn gọn, vừa đủ ngọt, vừa đủ sâu vừa đủ dạt dào để hân hoan đón Xuân: "Kìa mùa Xuân đang đến trước thềm. Gần xa nhịp nhàng Xuân đến..".
Là con người của miền châu thổ Sông Tiền - Sông Hậu, nhạc sĩ Thanh Sơn yêu thích giai điệu “ngũ cung lòng bản" (Hò, Xự, Xang, Xê, Cống) của âm nhạc tài tử và sân khấu cải lương, nhờ đó vận dụng bài bản vào âm nhạc, tạo ra nhiều ca khúc trữ tình sâu lắng, dễ cảm. Với "Đoản xuân ca", tuy giai điệu rộn ràng song những câu hát như "Đôi uyên ương sánh vai nhịp nhàng thắm duyên. Dưới nắng xuân trong bướm hoa đang tỏ tình. Còn mùa xuân đem vui đất trời. Còn nụ cười nở trên môi. Nhân thế ơi mong đợi Xuân…" vẫn phảng phất âm sắc dịu dàng khó tả!
Trường hợp của "Ngày Tết quê em" lại đặc biệt hơn, dù ca khúc này thường dễ bị nhầm lẫn với nhạc thiếu nhi song thực chất, Tam ca Áo trắng là những người đầu tiên đưa ca khúc này phổ biến năm 1997, nhờ sự cộng hưởng từ danh tiếng chính họ và sự trẻ trung, tinh nghịch từ sáng tác của nhạc sĩ Từ Huy. Lấy cảm hứng từ tiếng pháo đì đùng (trong câu hát: "Tết Tết Tết, Tết đến rồi"), từ những màn múa lân mừng Xuân, hình cảnh ở trong "Ngày Tết quê em" tiệm cận với phong cách đón Xuân ngày nay tại Việt Nam, vì thế càng giúp bản nhạc phổ biến mỗi độ Tết gần kề.
"Ngày Tết quê em" cũng là số ít bản nhạc Xuân miêu tả phong tục đón Tết rất đỗi phương Đông như "đi sắm Tết", "người đi thăm, đi viếng, đi chơi", hay "về chung vui bên gia đình". Quả thật, giai đoạn ca khúc ra đời những năm 90s thế kỷ trước, cộng với việc tác giả Từ Huy hoạt động chính ở mảng nhạc trẻ, giúp cho "Ngày Tết quê em" có cái nhìn gần gũi hơn. Không khí vui tươi của bài hát giúp nó trở thành "vận may" mà bất kỳ thính giả Việt nào cũng muốn nghe mỗi mùa Xuân, bởi ai cũng muốn nghe câu chúc trong bài như "Một năm thêm sung túc an vui" hay "Người thương gia mau phát tài"...
Mộng lành
Dẫu mùa Xuân thường mang đến sức sống, tia hy vọng nhưng không ít bản nhạc Xuân lại đem tới người nghe cảm xúc bồi hồi, day dứt. Cũng có thể nhờ yếu tố này đã khiến "Mộng chiều Xuân" trở thành bản Tango về mùa Xuân nổi tiếng bậc nhất. Ra đời vào đầu những năm 70s, "Mộng chiều Xuân" mang đến vẻ lãng mạn, nên thơ trong số các tác phẩm của nhạc sĩ Hàn Ngọc Bích. Trái ngược với một số đồng nghiệp, tư duy sáng tác của nhạc sĩ Ngọc Bích có nét chấm phá từ âm nhạc phương Tây, từ đó đem đến các ca khúc theo thể điệu Swing, Blue mới mẻ, ngay cả "Mộng chiều Xuân" từng được phối theo phong cách Jazzy. Là đại diện của dòng tân nhạc, "Mộng chiều Xuân" chỉ khai thác chủ đề tình yêu, với giấc mộng mùa Xuân san sẻ vận may trong hành trình kiếm tìm hạnh phúc.
Dù không xoáy sâu vào mất mát hay chia ly song "Mộng chiều Xuân" vẫn chứa đựng nỗi buồn thoang thoảng - vừa lo lắng nhưng cũng tràn đầy phấn khích về một năm mới nhiều hi vọng. Như thể câu hát trong bài, là của nàng Xuân - ám chỉ những cô gái xuân thì, son sắt, chờ đợi một tình yêu giá, trước khi Xuân tàn: "Hãy trả lời lòng em mấy câu. Tình duyên với em muôn kiếp nào. Xuân còn thắm tươi, em còn mong chờ. Ái ân kẻo tàn ngày mơ... ". "Mộng chiều Xuân" vô tình lại là bản nhạc "thả thính" độc đáo nhất trong dòng chảy nhạc Xuân, bởi câu hát như vừa nhắn nhủ, vừa cổ vũ cho một tình yêu thăng hoa đầu năm mới.
Tuy chỉ gói gọn trong đề tài mừng Xuân song những bản nhạc bất hủ từ xưa đến nay, luôn có cách tồn tại vì giá trị đặc biệt của nó. Giá trị đó nằm ở thể điệu, tiết tấu, thể loại nhạc hay thậm chí còn là âm hưởng (còn gọi là "vibe" như cách gọi ngày nay), nhằm mang tới đa chiều cảm xúc. Và "Tâm sự ngày Xuân" của nhạc sĩ Hoài An góp một phần nhỏ vào những mùa Xuân như thế. Phát hành vào 1967, bài hát nói về tâm sự của một người lính nơi tiền đồn, đóng quân cạnh đồi hoa mai, đang đua nở đón Xuân. Đề tài Xuân trong ca khúc chứa đựng nỗi niềm tha hương, tự hỏi "chắc nàng Xuân năm nay đẹp bội phần..." nhưng ý chí người lính ngày đêm bảo vệ quê hương, đất nước, lấy niềm vui của mọi người là niềm vui của mình, qua câu hát "Gia đình lại đoàn viên" hay "cùng Xuân quên hết những chuyện buồn năm đã qua"... Những câu hát từ đáy lòng người nhạc sĩ đã giúp "Tâm sự ngày Xuân" ghi tên mình vào những bản nhạc Xuân kinh điển.
Khép lại thanh âm Xuân xưa, xin được dành cho "Ly rượu mừng" - một trong những sáng tác quan trọng nhất của nhạc sĩ Phạm Đình Chương. Trong văn hóa người Việt, ly rượu mừng tượng trưng cho hạnh phúc, ấm no, chúc tụng... và quả thật, điệu waltz tươi sáng trong bài như gợi nhắc về về tự do, sự sung túc mà bất kỳ ai cũng muốn sở hữu. Một bản nhạc trong đó có nhiều phiên khúc, ở mỗi phiên khúc mà một niềm riêng. Thế nhưng "Ly rượu mừng" lại lận đận hơn nhan đề của nó: từng bị cấm phát hành trong nước từ sau 1975 đến cuối 2016 mới cho cấp phép lưu hành trở lại.
Ra đời 1952, "Ly rượu mừng" trở thành "món ăn tinh thần" không thể thiếu dịp Xuân về... Sau khi hóa giải khúc mắc, "Ly rượu mừng" vang lên trong lòng người yêu nhạc, đúng như cách mà nhạc sĩ Phạm Đình Chương gửi gắm, vì vốn dĩ ông viết ca khúc để khích lệ những người binh sĩ kháng chiến chống thực dân Pháp thời bấy giờ. Sự hóa cảm trở nên rõ ràng hơn sau khi loạt giọng ca thực lực ghi âm lại "Ly rượu mừng" như Phạm Thu Hà, Quang Dũng, Đức Tuấn... Sự kiện làm tăng thêm tính "đắt giá" của "Ly rượu mừng" nhất là trong bài, người nhạc sĩ không quên tri ân nghệ thuật: "Nào cạn ly, mừng người nghệ sĩ. Tiếng thi ca nét chấm phá tô thêm đời mới...". Nghe bài hát này ở hiện tại, để thấm nhuần một phần ký ức mùa Xuân xưa, để trân trọng Xuân bình yên hiện tại.
