#Cinematic Issue: Có một Lê Khanh tung tăng trong nghệ thuật

Có một cảnh trong phim “Mùa hè chiều thẳng đứng” (2000) của đạo diễn Trần Anh Hùng, khi Lê Khanh (vai Khanh) bước đi rất chậm trên con phố vắng một đêm Hà Nội cùng chồng mình (diễn viên Mạnh Cường). Nhân vật Khanh không thôi mỉm cười, cô ngả đầu vào vai chồng, ánh mắt khi sáng lấp lánh, lúc cụp xuống suy tư. Rồi ngay sau đó, họ cười đùa với nhau về những câu chuyện riêng tư, hòa mình vào con phố khuya và những ánh đèn đường. Đó là khoảnh khắc điện ảnh tôi nhớ nhất về diễn viên, nghệ sĩ nhân dân Lê Khanh. Nhớ đến bây giờ, dù đã rất lâu tôi chưa có dịp xem lại “Mùa hè chiều thẳng đứng”. Khanh trong phim đẹp quá, nét đẹp dịu dàng thanh cao, khuôn mặt Khanh bừng sáng bao nhiêu trong đêm Hà Nội bước cùng Kiên trong phim, thì đôi mắt lấp lánh của nhân vật Khanh thậm chí bập bùng hơn vậy. Đó là ánh mắt của niềm hạnh phúc bình yên quá hiện hữu. Nhưng Khanh lại có nụ cười rất lạ, xuất phát từ “cái
nghịch ngầm”, từ một đời sống tinh thần đa sắc và tự do tự tại.
 

Lê Khanh không thể và không muốn ưu ái sân khấu hay điện ảnh hơn, nên nghệ sĩ gọi chung cả hai là “không gian nghệ thuật”, là vùng đất màu mỡ giúp cân bằng khao khát luôn phải làm mới, luôn phải chuyển đổi và biến thiên, và cũng để mở rộng biên độ sáng tạo của nghệ sĩ. Sự nghiệp “dài và sớm” được Lê Khanh miêu tả như sự may mắn, vì từng ấy cơ hội cộng tác với các đạo diễn đến cùng từng ấy những kỉ niệm và ấn tượng. “Mỗi người có giá trị riêng, phong cách riêng, đó chính là cái tôi cần.” Nhưng đặc biệt hơn cả, Lê Khanh nói mình mang ơn và xúc động vì sự nghiệp điện ảnh của
nghệ sĩ có liên quan đến những “người mẹ” – những nữ đạo diễn. Nếu như trên sân khấu, Lê Khanh coi đạo diễn, nghệ sĩ nhân dân Phạm Thị Thành như “người mẹ” của mình, thì với điện ảnh, đó không ai khác phải là “U Đức Hoàn”.
 

Có lẽ đạo diễn Đức Hoàn đã sớm nhìn thấy trong một Lê Khanh dịu dàng đa cảm tiềm tàng một Lê Khanh khác quyết liệt và căng tràn khao khát sống cuộc đời mình mong muốn đến thế nào. Bởi sâu thẳm trong trái tim những cô gái làng quê ấy là “tư tưởng cấp tiến và hiện đại, họ thường không cam phận, họ phải làm việc, họ phải có tình yêu của mình, họ sẽ không chịu chỉ vì hi sinh mà bỏ qua cuộc đời.” Và nếu ai đã từng trò chuyện với nghệ sĩ Lê Khanh ngoài đời, chắc chắn sẽ thấy thấp thoáng chính những mô tả đó.
 

Tất nhiên nếu là một người yên phận thích sự an toàn, Lê Khanh đã chẳng “nay đây mai đó, khi Bắc lúc Nam” suốt từ khi bước chân lên sân khấu kịch và cả vào màn ảnh rộng. Nếu thích một nhịp điệu đều đều, vô tư lự của công việc và cuộc sống thì Lê Khanh đã chẳng chẳng bất ngờ quay trở lại với điện ảnh sau 20 năm, dù đã và đang rất tỏa sáng trên sân khấu kịch.
Hai năm trước, Lê Khanh “tái xuất” với vai họa sĩ người Huế Thái Tuyết Mai trong phim “Gái già lắm chiêu 3” của cặp đôi đạo diễn - nhà sản xuất Namcito và Bảo Nhân, và mới đây, là một Lý Lệ Hà trong “Gái già lắm chiêu V” – người phụ nữ quyền lực và quý phái nhưng cùng lúc tuyệt vọng trong tình yêu và mưu mô tính toán trong sự nghiệp. Sự xuất hiện của một nữ diễn viên đạt danh hiệu NSND trẻ nhất Việt Nam lúc bấy giờ, với rất nhiều giải thưởng diễn xuất vinh danh nghiệp diễn trong một bộ phim “thị trường” hiển nhiên thu hút nhiều chú ý của công chúng. Dường như Lê Khanh đang là một trong những người tiên phong muốn phá bỏ lằn ranh quá lớn giữa những gì giới phê bình gọi tên phim “nghệ thuật” và phim “thương mại”. Lê Khanh cho rằng tâm lý ngạc nhiên và nhận định đến từ khán giả, nhà phê bình, nhà báo… đến từ một mâu
thuẫn, thậm chí là nghịch lý cũng nên: “Có mâu thuẫn không khi các bạn luôn mong rằng người nghệ sĩ này luôn đổi mới và thử thách, hoặc phê phán một ai đấy “Trời ơi, nhàm chán!” lại vẫn những vai diễn như thế, có mâu thuẫn không khi nghệ thuật là rất
nhiều thể loại từ phim bi, tâm lý, trinh thám, hành động cho đến dã sử, viễn tưởng?… Trời ơi nhiều thể loại thế cơ mà! Vậy thì tại sao lại tự vẽ một cái hộp với những ranh giới của nó rồi họ đóng mình vào cái hộp ấy, đông đá nó lại. Điều này rất phi tự nhiên. Nên cái tôi làm là hoàn toàn bình thường.”
 

Đóng khung theo như diễn viên Lê Khanh nói, là “đang tự làm khó mình”. Và Lê Khanh thì không thích làm khó mình kiểu vậy, mà kể cả có khó, tôi nghĩ Lê Khanh đã tìm ra được bí quyết: đối diện với sự thật. Sau hào quang của sự trở lại “lung linh” và “đắt sô” như Lê Khanh nói, là áp lực của việc ngày mai nghệ sĩ Lê Khanh sẽ thế nào, sẽ làm gì. Điều này khiến tôi nhớ đến lời thoại của Kiên trong “Mùa hè chiều thẳng đứng” trong buổi tối đi dạo cùng Khanh: “Một số người sống trong huyễn tưởng của mình, những người khác như anh thì chỉ viết chúng ra thôi. Nhưng anh thấy Quốc hoàn toàn thiết thực, ở anh ấy là 0% huyễn tưởng.” Từ điểm nhìn “0% huyễn tưởng” của Lê Khanh với nghiệp diễn nói riêng và nghệ thuật nói chung, tôi thấy có một Lê Khanh vẫn đang “tung tăng các thể loại, tung tăng các sân khấu, đang thử đủ mọi kiểu.” Và đấy là thế giới nghệ thuật của Lê Khanh. “Nhưng cuối cùng chỉ đơn giản là tôi có việc tôi làm để sống và tận hưởng, vừa làm vừa vui.”