Asian Film Awards lần thứ 16: Điện ảnh châu Á đang ở đâu?
Được đánh giá là sự kiện mang tính hội nhập, làm cầu nối giữa các nhà làm phim châu Á và khán giả lẫn giới chuyên môn quốc tế nên từ mùa giải đầu tiên đến nay, AFA luôn gây chú ý với truyền thông. Năm nay, "Drive My Car" vượt "Decision to Leave" để giành giải Phim hay nhất trong khi tiêu điểm chia đều cho bốn nền điện ảnh quan trọng bao gồm Trung Quốc, Hàn, Nhật và Hồng Kông.
Ba giải thưởng vinh danh được trao trước lễ là giải Ngôi sao thế hệ mới cho Ji Chang-wook của Hàn, giải Cống hiến cho Lương Triều Vỹ; trong khi giải Thành tựu trọn đời cho Hồng Kim Bảo - ngôi sao võ thuật Hồng Kông một thời và giải Kiệt xuất cho tài tử Nhật Hiroshi Abe. Trưởng BGK là Trương Nghệ Mưu - nhà làm phim quan trọng bậc nhất của Trung Quốc. Mùa giải thứ 16 gây tranh cãi vì nới rộng thời gian dự thi, theo đó "Drive My Car" phát hành tháng 8 năm 2021 và "Where the Wind Blows" phát hành tháng 2 năm 2023, đều lọt đề cử. Mặc dù vậy, AFA vẫn dành khích lệ cho các nền điện ảnh ít tiếng tăm hơn như Kazakhstan, Philippines, Indonesia... dành đa dạng hóa bảng đề cử dù năm qua, điện ảnh châu Á chưa có điểm sáng nổi trội.
Dĩ hòa vi quý?
"Decision to Leave" và "Drive My Car" chiếm phần lớn đề cử AFA năm nay với lần lượt là 10 và 8 đề cử (cả hai đều thắng 3 giải). Hai tác phẩm điện ảnh nổi bật nhất giai đoạn 2021-2022 tại các đấu trường quốc tế chia đều chiến thắng với các phim còn lại, mà không "càn quét" như kỳ vọng của báo giới. Nhìn chung, mục đích của Trương Nghệ Mưu khá rõ: ông muốn san sẻ tình thân với tất cả các nhà làm phim dù đôi khi giải thưởng đó chưa hoàn toàn thuyết phục hoặc chính xác nhất - đơn cử một phim bị đánh giá thấp như "Emergency Declaration" có hai đề cử mà vẫn thắng một giải dành cho Nữ diễn viên phụ (Kim So-jin) trong khi đối thủ cùng hạng mục rất mạnh...
Trở lại với "Decision to Leave" và "Drive My Car" - đây là hai phim có cùng cơ hội tranh đấu tại Oscar hai năm liên tiếp nhưng "Drive My Car" may mắn thắng một tượng vàng trong số bốn cử cực kỳ quan trọng bao gồm Phim hay nhất và Đạo diễn xuất sắc nhất. "Decision to Leave" ít tiếng tăm hơn nhưng cũng là tác phẩm Châu Á hao tốn giấy mực giới phê bình quốc tế. Chiến thắng của "Drive My Car" thuyết phục nhưng không mới mẻ nhất là khi phim đã trải qua một năm oanh liệt trước đó và AFA nên giành cơ hội cho các tác phẩm khác ưu tú chẳng kém.
Ngay cả hạng mục Đạo diễn xuất sắc nhất, cả Park Chan-wook (Decision to Leave) và Ryusuke Hamaguchi (Drive My Car) đều bất ngờ nhường ngôi cho Hirokazu Kore-eda (Broker) mặc dù "Broker" không hề nhận được đề cử tại hai hạng mục quan trọng là Phim hay nhất và Kịch bản xuất sắc nhất. Nếu Hirokazu Kore-eda xứng đáng với chiến thắng cho giải Đạo diễn, rõ ràng bộ phim "Broker" của ông phải có nhiều hơn hai đề cử. Chính yếu tố này khiến cho cái kết của AFA tuy huề cả làng nhưng lại không được công chúng đánh giá cao.
Tại hạng mục Diễn xuất cũng vậy, với một trong những vai diễn đơn điệu nhất - Lương Triều Vỹ bất ngờ thắng Ảnh đế cho "Where the Wind Blows" trong sự ngỡ ngàng của chính anh và người trao giải - cũng là bạn đời của Lương là Lưu Gia Linh. Hạng mục này ngay từ đầu gần như là cuộc đua của chỉ Park Hae-il (Decision to Leave) và Hidetoshi Nishijima (Drive My Car) khi cả hai đều có nét diễn tinh tế, giàu biểu cảm... vai diễn một thám tử điều tra si tình và một nghệ sỹ quẩn trí rõ ràng hay ho và hấp dẫn hơn nhiều hình ảnh điều tra viên quá quen thuộc của Lương Triều Vỹ chưa kể bạn đồng diễn Quách Phú Thành có màn thể hiện ngang ngửa, lại "biến mất" khỏi đề cử.
Cái khó của Trương Nghệ Mưu
Hạng mục triển vọng (Đạo diễn và Diễn viên) của AFA đều thuộc về Hoa ngữ, như một cái nhìn ưu ái từ trưởng Ban giám khảo mùa giải năm nay. Đạo diễn Trung Quốc Jigme Trinley giành chiến thắng với "One and Four" một phim giật gân chưa được trình chiếu rộng rãi, trong khi đối thủ cùng hạng mục là Saim Sadiq (phim "Joyland") và Makbul Mubarak (phim "Autobiography") của Pakistan và Indo hoàn toàn xứng đáng giành chiến thắng. "Joyland" là tác phẩm gây tranh cãi dữ dội ở Cannes hồi tháng 5 năm 2022 vì động đến đề tài LGBTQ+ giữa một đất nước khắc nghiệt còn "Autobiography" là phim đầu tay gan dạ khi chạm vào chính trị với góc nhìn độc đáo, sáng tạo - từng thắng giải phụ ở LHP Venice của Ý.
Dễ nhìn thấy rõ nhất trong vòng năm năm trở lại đây, phim và sao Hoa ngữ không tạo được dấu ấn tại các LHP quốc tế như trước, và AFA đang nỗ lực để tìm cách "giải cứu" cho bình diện chung mà đơn cử tại hạng mục Gương mặt triển vọng, họ trao cho Mak Pui Tung trong vai kẻ sát nhân cuồng loạn (The Sparring Partner), mà bỏ qua Park Ji-min (Return to Seoul) của Hàn Quốc - người có biểu cảm đa chiều và cho thấy tiềm năng nhiều hơn. "Return to Seoul" cũng là một phim đa quốc tịch thể hiện rõ tài năng của Davy Chou (gốc Cambodia) tuy nhiên không hiểu vì sao bộ phim tạo tiếng tăm tốt tại thị trường quốc tế này, lại bị AFA "ngó lơ".
Nhìn chung, dù đã rải đều các giải thưởng (ở mức tương đối) song AFA không giấu được sự thiếu minh bạch khi một mặt các đề cử khá đa dạng song chiến thắng lại thiếu thuyết phục vì chỉ tập trung vào các nền điện ảnh lớn. Kết quả chung cuộc cũng không thể hiện rõ quan điểm nghệ thuật hay yếu tố thời sự khiến đêm trao giải dài dòng lê thê, lại mất đi điểm nhấn. Hai trong số phim bom tấn của Ấn độ nổi bật năm qua, thậm chí nhỉnh hơn các phim châu Á khác là "RRR" và "Ponniyin Selvan: I" lại chỉ tồn tại ở AFA cho có chứ không được nhìn nhận đúng mực, thậm chí các phim này cũng trượt luôn các đề cử kỹ thuật dù rất xuất sắc.
Điện ảnh Đài Loan và Iran cũng không được "chào đón" tại AFA trong khi năm qua hai quốc gia cũng có phim chất lượng: "Holy Spider" kể về sát nhân gái điếm của Ali Abbasi hay "Coo-Coo 043" mang đề tài gia đình vừa gần gũi vừa cảm động... Ngoài ra, AFA còn thiếu xót khi bỏ qua hạng mục Phim tài liệu vốn đang dần tiệm cận các giải thưởng danh giá nhất nhì hiện nay. Trong khi người hâm mộ đang chờ sự phục sinh của dòng phim Hoa ngữ (một phần vì nạn dịch hoành hành), AFA đang sụt giảm uy tín vì sự thiếu đổi mới, thích nghi với thời cuộc. Đấy là chưa kể lễ trao giải tối qua, vắng bóng một loạt gương mặt tên tuổi.
