L’OFFICIEL BookClub: Vầng Trăng Và Sáu Xu hay một ước ao thầm kín?

The Moon and Sixpence của William Somerset Maugham được dịch là Vầng Trăng Và Sáu Xu bởi dịch giả Bảo Chương, tác phẩm nằm trong bộ sưu tập Văn Học Kinh Điển của Nhà Xuất Bản Trẻ, bên cạnh đó còn có các bản dịch khác với tựa đề cũng khác đi đôi chút như Mặt Trăng Và Đồng Sáu Xu ( Nguyễn Vi Thiên Ái dịch) hay Mặt Trăng Và Đồng Xu (Nguyễn Việt Long dịch). Còn một điều thú vị về tựa đề khác, đó là tác phẩm đã từng có tên gọi là Đời Nghệ Sĩ, được dịch bởi Võ Viết Chuẩn và xuất bản vào năm 1967 lần đầu tiên tại Việt Nam. Tựa đề dịch bởi Võ Viết Chuẩn tuy xa rời khỏi ngữ nghĩa của ngôn ngữ gốc nhưng nếu đem đặt vào bối cảnh cuộc đời nhân vật Charles Strickland thì lại ăn khớp bất ngờ.

Một người buôn chứng khoán với gia đình đầm ấm vợ đẹp, con thơ, thu nhập dư giả, đủ để sống một cuộc đời đáng mơ ước của nhiều người, thế nhưng Charles Strickland lại chọn từ bỏ tất cả và nhận về mình bao nhiêu điều tiếng và chê cười, chỉ để làm một việc là: 

Được biết Vầng Trăng Và Sáu Xu được Maugham sáng tác dựa trên cảm hứng về cuộc đời danh hoạ Paul Gauguin, Maugham thậm chí đã làm một chuyến chu du đến tận Thái Bình Dương vào năm 1916 để tìm hiểu rõ hơn về những thông tin của vị hoạ sĩ tài ba. Câu chuyện của nhân vật chính Strickland (hay chính là Gauguin) được kể lại với giọng văn có chút mỉa mai thói đời xen lẫn kinh ngạc. Không ai hiểu được nguyên cớ vì đâu Strickland lại như thế. Strickland tiến đến hội hoạ với trái tim tràn đầy nhiệt huyết không do dự. Ông không quan tâm xem mình sẽ bán được tranh hay không, sẽ thành công hay không. Cái đích đến cuối cùng chưa bao giờ nằm trong tầm mắt của Strickland. Con đường khắc nghiệt, dài rộng mà ông chọn chỉ là bảng màu và cây cọ và những lời chỉ trích, những kẻ gọi ông là điên rồ.

Thế nhưng ông vẫn vẽ. Charles Strickland sống trên hòn đảo Tahiti và ôm ấp giấc mộng nghệ sĩ trong sáng huy hoàng của mình. Đến cuối đời, bản ngã của Strickland đặt vào những bức tranh cũng đã được công nhận. Và đó cũng là lúc ta thấy được sự thay đổi tráo trợn của những người đã từng khinh rẻ ông, sự lạm quyền của họ lên những tác phẩm mà ngày trước họ từng châm biếm. Thế nhưng những thứ ấy có nghĩa lý gì nữa đâu vì giờ đây ông đã nhắm mắt với hình ảnh vầng trăng trắng bạc trong tâm trí mình cùng với thứ ánh sáng nghệ thuật kỳ diệu soi chiếu vào tâm hồn nhân gian, như cách mà Schmann đã từng nói: “Nhiệm vụ của người nghệ sĩ là đem ánh sáng vào khoảng tối trong trái tim con người”. Như cách vầng trăng đã toả sáng trong đêm thâu, để những con người bước đi trong đêm nhìn ra đoạn đường trước mắt.

Ta hãy nói một chút về tác giả, W.Somerset Maugham xuất thân là một bác sĩ trước khi chọn con đường văn nghiệp, ông đóng góp nhiều tác phẩm bao gồm cả truyện ngắn, kịch, truyện dài. Cuộc đời của W.Somerset Maugham có thể xem là một giấc mộng phù hoa của biết bao con người thời ấy lẫn thời nay. Tiền tài, danh vọng và khả năng tài chính để thụ hưởng nghệ thuật theo cách của mình. Có thể nói, câu chuyện Vầng Trăng Và Sáu Xu của W.Somerset Maugham dù được biết là viết về danh hoạ Gauguin nhưng liệu chăng ẩn sâu trong những câu chữ kể về cuộc đời của một người khác, W.Somerset Maugham có đang lồng ghép vào đó những suy tư thầm kín của mình chăng? Liệu W.Somerset Maugham có từng một lần thử hình dung mình sẽ từ bỏ tất cả những gì đang có trong tay để “bạt mạng” với một khát khao điên cuồng cháy bỏng nào đó. Liệu rằng ông thật sự nghĩ Vầng Trăng mới là thứ đáng để ngửa mặt ngắm nhìn hay Sáu Xu mới là điều đáng để ta khom mình cúi xuống. Thật khó có thể trả lời được câu hỏi này. Khi nó được dành cho chính bản thân ta thì lại còn khó hơn. Thế nhưng theo tôi nghĩ, điều khó khăn không nằm ở sự lựa chọn ta sẽ chọn điều gì, mà cái khó là điều ở sau đó, là ở việc ta có hối hận hay không. Trên đời này không gì dày vò bằng cảm giác hối hận và ước gì mình có thể làm lại khi biết rằng chẳng thể vãn hồi những gì đã xảy ra. Việc chọn đi theo tiếng gọi của trái tim, của những lời kêu gọi, đốc thúc ta tìm ra chân tướng của lý tưởng chắc chắn sẽ dẫn tới đánh đổi. Tương tự những gì đang nằm gọn trong hai bàn tay cũng mang sức nặng tương tự với những thứ ta chọn quay lưng. Dù là ngẩng mặt ngắm trăng hay khom lưng dò tìm những đồng xu lẻ thì vẫn không có lựa chọn nào tồi tệ cho bằng cảm giác ta ước gì mình được một lần chọn lại. Strickland của Maugham đã không một lần nào gợn lên cảm giác mong muốn được làm lại. Dẫu cho bệnh tật ập tới, một cách mỉa mai thay đó lại là chứng bệnh phong, nó khiến người khát vọng được vẽ lại mù cả hai mắt nhưng Strickland chưa từng muốn ngưng vẽ. Vậy thì liệu chúng ta có quyền nói rằng Strickland là người bất hạnh chăng?

Khi đọc câu chuyện trong Vầng Trăng Và Sáu Xu, tôi chợt có một phép so sánh như sau: Liệu ai bất hạnh hơn ai, một người nghèo mỗi sáng thức dậy phải luôn chật vật tìm kế sinh nhai và một người giàu mỗi sáng thức dậy phải luôn chật vật tìm xem mình sống để làm gì. Và Strickland đã cho tôi câu trả lời, dẫu vẫn thuộc về cá nhân tôi nhưng tôi nghĩ mình hài lòng với đáp án đó. Một chiếc bụng đói bao giờ cũng rõ ràng và dễ cảm hơn những sâu xa tầng lớp của cái gọi là ý nghĩa cuộc đời. Một chiếc bụng đói không cần quá nhiều thúc đẩy để ta nhận ra mình đang đói. Nhưng ý nghĩa cuộc đời của một người vốn sống trong đủ đầy thì cần nhiều thời gian hơn để họ nhận ra mình cần phải lên đường tìm kiếm. Có khi khoảnh khắc nhận ra ấy nó đã nằm ở giai đoạn bên kia con dốc cuộc đời. Như Strickland bắt đầu muốn vẽ ở tuổi gần 50, hay như nhân vật Colm trong bộ phim The Banshees of Inisherin (đạo diễn Martin McDonagh) bỗng nhận ra cuộc đời của mình vô vị và quyết tâm làm lại cuộc đời một cách bạo liệt, bắt đầu từ việc từ mặt người bạn Pádraic cho đến cắt đi những ngón tay. Một chiếc bụng đói được lấp đầy thì sẽ mang lại hối hận gì chứ? Tôi khó lòng mà nghĩ ra ta sẽ hối hận gì khi ăn no. Nhưng sự đánh đổi những điều đang có của những con người đủ đầy và sống an toàn từ trước sẽ có nguy cơ dẫn đến những suy nghĩ hối hận. Và nhỡ đâu, trường hợp nhỡ đâu, thì còn gì tồi tệ hơn việc nhận ra mặt trăng trên kia chỉ là “Paper Moon” như lời hát của Nat King Cole?

Quay lại với chính W.Somerset Maugham, khi viết nên Vầng Trang Và Sáu Xu, có bao giờ ông tưởng tượng chính mình cũng là Charles Strickland từ bỏ tất cả, chuốc lấy những đớn đau để đến cuối cùng được sống trọn vẹn với những khát khao cháy trong lồng ngực hay bản thân Maugham vốn xem đó là một điềm rủi, là một tương lai được báo trước sẽ chỉ đem lại những khổ ải đời thực và phần thưởng chỉ là sự thoả mãn trong tâm hồn. Như việc không phải ai cũng có thể cảm thụ được vẻ đẹp của mặt trăng nhưng chắc chắn ai cũng biết những đồng xu có thể mua thức ăn ngon thế nào. Đó có lẽ sẽ luôn là một bí bật thầm kín của W.Somerset Maugham và tôi nghĩ chúng ta chỉ còn có thể tự mò mẫm và suy đoán, trong lúc cũng đang tự hỏi chính mình rằng, liệu ta có hối hận với những lựa chọn mình từng chạm tay. Và hôm nay mình nên ngắm ánh trăng trắng bạc hay tiếp tục đi tìm những đồng xu bạc.