L’OFFICIEL BookClub: Moby Dick - Herman Melville: Khi bắt đầu nhìn lại cuộc đời mình

Nếu như có một lời khuyên dành cho bạn khi đọc Moby Dick, tôi mong bạn hãy kiên nhẫn đừng bỏ qua bất cứ chương nào cả, dù xuyên suốt quyển sách, sẽ hơn một lần, có khi bạn sẽ không hiểu tại sao mình phải đọc một loạt thông tin về các loài cá voi, về những dụng cụ của nghề đâm cá, về cái xẻng để cắt mỡ, hay thậm chí về một cái gàu múc mỡ cá? Tại sao? Tại sao chúng ta phải đọc những cái đó, trong khi hầu như nếu bỏ những chương đó ra thì chúng ta vẫn có câu chuyện. Câu chuyện về Ahab điên cuồng đi tìm con cá voi trắng tên Moby Dick - kẻ thù không đội trời chung - kẻ đã táp đứt một chân của Ahab để từ đó Ahab đã nghĩ rằng đó chính là mệnh lệnh của Chúa đã trao xuống cho số phận đuổi bắt nhau của ông và Moby Dick.

Tôi nghĩ rằng chúng ta nên tạm gác lại suy nghĩ rằng đọc Moby Dick là đọc tiểu thuyết mà hãy xem như thể chúng ta đang thật sự ra khơi, đang thật sự ở trên con tàu Pequod và đang trải qua mọi cung bậc cảm xúc, ám ảnh, hân hoan, u mê, cuồng loạn cùng Ishmael, Ahab lẫn thuỷ thủ đoàn.

Hãy tưởng tượng bạn đang thật sự ở trên con tàu ấy, và bạn làm nghề đâm cá. Bạn lênh đênh giữa biển khơi mênh mông và khắc nghiệt, bạn sống cái cuộc sống mà như Ahab trong một phút động lòng đã nói với Starbuck như sau:

“Khi nghĩ đến cuộc đời ta đã sống; đến cảnh hiu quạnh cô đơn; đến đời sống riêng biệt của một thuyền trưởng như thể cái thị trấn tường vây kín mít, thứ đời sống chỉ chừa một lối vào rất nhỏ cho chút đồng cảm nào đấy từ miền quê xanh um bên ngoài kia - ôi chao mệt nhọc! Nặng nề! Chỉ huy cô đơn ở miền bể khơi! Khi ta nghĩ đến mọi điều này; chỉ nửa tin nửa ngờ, chớ trước thì không được rõ ràng lắm - và làm sao mà suốt bốn mươi năm ta toàn được nuôi nấng bằng đồ ăn ướp muối phơi khô - vừa vặn cái biểu hiện của dinh dưỡng tâm hồn ta khô cằn - trong lúc con người nghèo nàn nhất sống trên bộ cũng có được trái cây tươi trong tay mỗi ngày, và được bẻ bánh mì tươi của thế gian so với những mẩu bánh mốc meo của ta - và cách xa, cách cả mấy đại dương, xa người vợ trẻ mà ta mới cưới lúc ngoài năm mươi, xuống thuyền đi mũi Sừng ngay ngày hôm sau, để lại mỗi vết nằm hõm trên gối cưới. Vợ? Vợ ư? Một quả phụ có chồng đang sống thì đúng hơn! Phải đấy, ta đã biến cô gái đáng thương ấy thành một quả phụ lúc ta cưới nàng,

…

Cuộc đấu tranh săn đuổi này, tại sao? Tại sao lại cứ nhọc mệt và tê liệt cánh tay này nơi mái chèo, nơi thỏi sắt và nơi cây giáo?

…

Mỉa mai thay! Mớ tóc hoa râm mỉa mai chua chát, ta đã sống trải đủ lạc thú gì để phải mang mi trên đầu; và như cảm thấy ta già đến khó chịu thế này ư?”

Cái hay của Moby Dick là tác phẩm không cần bạn hoá thân thành thuỷ thủ, mà chính xác là bạn bị “ép” trở thành thuỷ thủ. Khi bạn quyết định đọc quyển sách này, bạn bắt buộc trở thành một thuỷ thủ, như thể tàu đã ra khơi và bạn chẳng thể nào bơi ngược lại vào bờ. Bạn sẽ như Ahab hay bất cứ ai trên thuyền, bạn sẽ có một cuộc đời thuỷ thủ. Có khi đó là một cuộc đời mà dường như chẳng còn có thể quay lại, bởi ta đã ra khơi quá xa. Ta ra khơi để tìm một lý do cho bản thân mình, và khi ta tìm được rồi thì chợt nhận ra ta quá xa bờ đến nỗi chẳng thể nào quay lại được nữa. Ta lại phải tiếp tục, tiếp tục cuộc hành trình, và khốn khổ thay, sao ta lại thấy đớn đau chua chát thế này? Hay có khi đó là một cuộc đời phù du, trôi theo dòng nước và làn sóng, như một con sứa không xúc cảm, chỉ có thể trôi theo những ảo vọng, khao khát của những dòng chảy xung quanh.

Và hãy tin tôi đi, khi đã “ra khơi”, hay nói chính xác là mở quyển sách, bạn sẽ khó lòng mà đóng quyển sách lại dù thi thoảng bạn cũng sẽ tự hỏi sao mình phải đọc cái chương này, mình “skip” được không? Nhưng rồi bạn sẽ không skip. Vì sao? Vì bạn đang “bị” là một thuỷ thủ, bạn phải nắm các quy tắc, các triết lý của biển cả và của cả nghề săn cá voi và tập tính cá voi, nếu không làm sao bạn tồn tại được đây? Quyển sách đã tạo ra một bầu không khí và xúc cảm như thế đấy, như một cuộc ra khơi thực sự và bạn dù muốn hay không đã ở ngay ngoài biển khơi rồi. Ngoài việc nắm bắt lấy những kiến thức cần biết để sống sót và làm việc trên tàu thì Herman Melville còn đi xa hơn một bước nữa, đó là cho bạn chính cái cảm giác, cái ảo ảnh và những gì bạn có thể làm khi ngày qua ngày lênh đênh trên đại dương.

Mỗi lần đứng trước biển, tôi đã luôn thấy mình thật nhỏ bé và như thể bản ngã mình tan ra, thử tưởng tượng xem nếu đôi bàn chân này chẳng đặt trên cát vàng mềm mịn mà trên sàn tàu gỗ ẩm mốc và lúc nào cũng dính dớp nào mỡ nào máu cá voi và hải trình thì dài vô tận, trước mắt chẳng thấy gì khác ngoài cái màu xanh cứ dập dìu lên xuống không đổi khác, hoặc nếu có đổi khác thì chỉ là những cơn cuồng phong bất ngờ, lúc ấy, tôi, chúng ta sẽ nghĩ gì đây? Có lẽ chúng ta sẽ không thấy bản ngã mình tan ra như khi ngắm biển, mà trái lại, sự hiện diện của chính mình lại rõ ràng hơn bao giờ hết. Cả một cuộc đời ta đã, đang và sẽ sống bỗng hiện lên sống động trong tâm trí và vì chẳng có gì ngoài thời gian và chính bản thân mình, ta lại bắt đầu suy ngẫm về tất cả những gì thuộc về con người ta.

Trong bộ phim gần đây The Whale của Darren Aronofsky và Samuel D. Hunter, có một đoạn nói về Moby Dick, tôi không nhớ chính xác đoạn thoại, nhưng nó đại loại như sau:

“Trong tác phẩm Moby Dick, tác giả đã dành hẳn một chương dài chỉ để miêu tả về cá voi, và điều đó làm tôi thấy buồn vì dường như đó là lúc để ta bắt đầu nhìn lại cuộc đời mình.”

Đọc tác phẩm Moby Dick, ở những chương tưởng như chán chường nhất, đó lại là những chương chứa đựng đầy ắp những triết lý nhân sinh, đôi khi còn cho ta cảm giác “nhồi nhét”. Cái chán chường đan xen sự mệt mỏi và thi thoảng tuyệt vọng vì không biết khi nào chuyện này mới chấm dứt, tới khi nào ta thấy được bến bờ bến kia. Cái cảm giác bạn thấy nóng lòng lẫn không thể buông bỏ khi đọc những chương sách kỳ lạ ấy, có lẽ nó là hình ảnh mô phỏng một cách dịu dàng nhất của những xúc cảm khi thuỷ thủ lênh đênh trên hải trình khắc nghiệt của mình - Khi nào thì chấm dứt đây? Nhưng chấm dứt rồi, ta sẽ làm gì sau đó nữa? Và chỉ bằng cách đọc trọn vẹn không sót một câu nào trong Moby Dick - chính là điều chúng ta cần trải qua để hiểu vì sao Ahab lại quyết tâm săn đuổi Moby Dick đến như vậy. Còn riêng cá nhân tôi, khi đọc Moby Dick tôi có cảm giác rằng như thể những người may mắn nhất chính là những ai có cho mình một lý do để tiếp tục. Và sẽ may mắn hơn nữa, nếu cái lý do đó đến một cách tự thân, tự nhiên, chứ không cần phải quăng mình ra, lao mình đi xa, gieo bản thân vào những khốn cùng, tận cực để có thể tìm lấy được một lý do cho chính mình.

Những con người trên chiếc thuyền Pequod, bằng một cách nào đó và bi kịch thay, họ đều có lý do để tiếp tục hải trình, cái lý do làm sống dậy trong họ những cơn yêu đời choáng váng nhất nhưng đồng thời cũng làm vang lên những thanh âm tru tréo buồn bã nhất về một kiếp người. Nếu như không ra khơi, thì ta sẽ là gì giữa những bao la cuộc sống, nhưng chẳng lẽ chỉ có thể bằng cách ra khơi, ta mới có thể biết ta là gì giữa những bao la cuộc sống? Như một khúc nhạc buồn âm ỉ reo vang, toàn bộ tác phẩm Moby Dick, kể cả những chương mô tả chán ngán nhất cũng đã gieo vào lòng tôi những nỗi niềm như thế. Và có lẽ, tôi cũng đã và đang ra khơi trên con tàu Pequod ấy.