Hội chứng ái kỷ - Khi tình yêu biến thành sân khấu của những “triết gia” thao túng tâm lý
Thuật ngữ “narcissist” (kẻ ái kỷ) bắt nguồn từ một thần thoại Hy Lạp nổi tiếng về một chàng trai sở hữu vẻ đẹp mê hồn nhưng lại quá si mê bản thân đến mức bị nguyền rủa phải yêu chính hình bóng của mình. Câu chuyện này chính là nguồn cảm hứng cho khái niệm Rối loạn nhân cách ái kỷ (Narcissistic Personality Disorder - NPD).
Gần đây, khi những drama tình ái liên tục nổ ra, mạng xã hội lại chật kín những bản sớ dài lê thê của các chàng trai ái kỷ - những người có thể thao túng cảm xúc người khác bằng vài câu triết lý, nhưng lại chẳng bao giờ chịu trách nhiệm cho hành động của chính mình.
V.S. - một trong “tứ hoàng streamer” - chính là bậc thầy của silent treatment. Khi yêu, anh có thể im lặng suốt 5 ngày, nằm lì chơi game, bỏ mặc người yêu năn nỉ như thể đó không phải là vấn đề của mình. Thậm chí đến lúc hậu chia tay, anh vẫn có khả năng thốt ra những câu nói đậm mùi văn chương: “Mất em là lỗi của anh, để mọi chuyện đến mức này cũng là lỗi của anh”.
Còn Đ.L. thì nâng tầm trò chơi với một chiến thuật tinh vi hơn: làm nạn nhân chuyên nghiệp. Khi cuộc tình 10 năm tan vỡ, anh không trách ai, chỉ trách bản thân… yêu quá nhiều. Anh kể mình lao vào công việc quên ăn quên ngủ, đánh đổi sức khỏe, hi sinh tất cả chỉ để người yêu có cuộc sống đủ đầy. Một bức chân dung tưởng chừng cao thượng, nhưng thật ra chỉ là một cách đổ lỗi ngược. À, và đừng quên, anh từng tự hào vì đã cho bạn gái đặc quyền… cọ toilet nhà mình.
Thuật ngữ “ái kỷ” bắt nguồn từ một thần thoại Hy Lạp nổi tiếng về một chàng trai đẹp đến mức si mê chính bản thân mình và bị nguyền rủa phải yêu say đắm hình bóng của mình trong gương nước. Câu chuyện này thường được nhắc đến như nguồn cảm hứng cho khái niệm Rối loạn nhân cách ái kỷ (Narcissistic Personality Disorder - NPD). Giống như nhiều kiểu thao túng tâm lý khác, lạm dụng từ một kẻ ái kỷ không phải lúc nào cũng lộ liễu. Nó tinh vi đến mức bạn có thể đang mắc kẹt trong đó mà không hề hay biết.
Các nhà nghiên cứu định nghĩa rối loạn nhân cách ái kỷ là một tình trạng tâm lý khiến một người có cái tôi khổng lồ một cách phi lý, luôn tin rằng họ quan trọng hơn bất kỳ ai khác. Nghe có vẻ như chỉ là một kiểu tự tin quá đà, nhưng không hề. Hẹn hò hoặc có mối quan hệ với một kẻ ái kỷ giống như bị hút vào một hố đen cảm xúc, họ vắt kiệt sự quan tâm của bạn, thao túng suy nghĩ của bạn, và nếu không nhận ra sớm, bạn sẽ bước ra khỏi đó với một trái tim rệu rã và tinh thần chấn thương.
Làm sao để biết bạn đang hẹn hò với một kẻ ái kỷ? Dưới đây là 10 dấu hiệu rõ ràng, được trích từ hai cuốn sách "How to Successfully Handle Narcissists" và "A Practical Guide for Narcissists to Change Towards the Higher Self". Dù hầu hết chúng ta đôi khi có thể mắc phải một vài hành vi trong danh sách này, nhưng một kẻ ái kỷ thực sự lại có xu hướng thường xuyên thể hiện nhiều trong số đó. Họ sống trong những vai diễn này một cách có hệ thống, nhưng lại hoàn toàn không nhận thức được (hoặc đơn giản là không quan tâm) đến việc hành vi của mình ảnh hưởng đến người khác ra sao.
Kẻ ái kỷ coi mình là trung tâm vũ trụ
Nếu bạn muốn phát hiện một kẻ ái kỷ, cứ để họ mở miệng. Họ có khả năng biến bất cứ chủ đề nào, từ chuyện thời tiết đến chính trị, thành sân khấu độc thoại về bản thân. Họ thích nói về thành tích, lối sống, những vấn đề cá nhân mà ai cũng phải quan tâm, hoặc đơn giản hơn là khoe khoang ngoại hình và tài sản. Và tất nhiên, không thể thiếu chiêu bài hạ thấp người khác để tôn vinh bản thân. Cuộc trò chuyện với họ không phải là sự trao đổi qua lại, mà là một buổi diễn thuyết, nơi bạn chỉ có hai nhiệm vụ: lắng nghe và gật gù.
Lợi dụng sự lãng mạn
Khi mới bước vào một mối quan hệ, kẻ ái kỷ có thể khiến bạn cảm thấy như mình là nhân vật chính trong một bộ phim tình cảm lãng mạn. Họ biết cách tán tỉnh đúng thời điểm, nịnh nọt vừa đủ, tặng quà, dẫn đi chơi xa, và tất nhiên, không thiếu những cử chỉ ngọt ngào. Nhưng đừng để bị cuốn theo quá nhanh.
Không phải ai quyến rũ cũng là kẻ ái kỷ, nhưng với họ, sự lãng mạn không xuất phát từ tình cảm chân thành. Đó là chiến thuật. Họ trao cho bạn những trải nghiệm ngọt ngào không phải vì yêu thương, mà vì muốn bạn sập bẫy. Một khi đạt được thứ mình cần, từ sự tán dương, tình dục cho đến cảm giác kiểm soát, họ sẽ dần rút lui, để lại bạn chới với trong một mối quan hệ mà sự thân mật thực sự chưa bao giờ tồn tại.
Lời nói hoa mỹ, hành động thì… hên xui
Một cách nhanh gọn để phát hiện kẻ ái kỷ là hãy xem họ nói được bao nhiêu và làm được bao nhiêu. Họ có thể vẽ vời tương lai lấp lánh như dát vàng lên trời, nhưng đến lúc thực hiện thì bốc hơi như... sương sớm.
Họ hứa hẹn như rót mật vào tai nhưng thất hứa cũng nhanh không kém. Hẹn hò hôm nay, im lặng vào ngày mai. Một giây trước còn ngọt ngào sát bên, giây sau đã biến mất không tăm tích. Yêu họ chẳng khác nào giữ cát trong tay, càng siết chặt, càng trôi tuột. Cả cuộc chơi này, họ tung quân cờ, còn bạn chỉ là kẻ bị kéo vào ván cờ họ chưa từng có ý định hoàn thành.
Muốn gì là phải có ngay!
Những kẻ ái kỷ có một đặc điểm chung: thiếu kiên nhẫn đến mức đáng sợ. Họ muốn mọi thứ phải diễn ra theo ý mình, ngay lập tức. Nếu bạn trả lời tin nhắn chậm? Họ làm như bạn vừa xúc phạm danh dự của họ. Bạn không đồng ý với một yêu cầu nào đó? Họ không chấp nhận, mà sẽ thao túng, gây áp lực, thậm chí giận dỗi như một đứa trẻ mất kẹo. Kiên nhẫn là thứ xa xỉ, còn ranh giới của người khác thì chẳng đáng một xu. Nếu một câu “Không” đủ để họ lộ nguyên hình - thúc ép, cáu kỉnh, đổi giọng - thì chẳng còn nghi ngờ gì nữa bạn đang đối mặt với một kẻ ái kỷ chính hiệu.
Luật là để… người khác tuân theo
Những kẻ ái kỷ có một niềm tin ngầm rằng luật lệ sinh ra không phải dành cho họ. Họ thích lách luật, từ những chuyện nhỏ như chen hàng, trốn vé, đến những hành vi thiếu đạo đức như “mượn tạm” đồ người khác mà không trả. Họ xem ranh giới cá nhân là một khái niệm xa xỉ, và suy nghĩ, cảm xúc, không gian, tài sản của bạn đều có thể bị xâm phạm nếu họ thấy có lợi. Và thay vì cảm thấy có lỗi, họ lại tự hào vì đã “cao tay” hơn người khác. Nếu ai đó thường xuyên phá vỡ ranh giới của bạn mà không mảy may suy nghĩ, thì đó không phải là sự vô tư đâu - đó là sự coi thường.
Luôn đòi hỏi đặc quyền
Những kẻ ái kỷ sống với một niềm tin mình xứng đáng được ưu tiên hơn tất thảy. Họ mong đợi bạn (và cả thế giới) phục vụ họ, trong khi họ chẳng cần phải đáp lại bất cứ điều gì.
Hãy quan sát cách họ đối xử với nhân viên phục vụ, từ bồi bàn đến lễ tân khách sạn. Nếu họ coi người khác như kẻ hầu, khó chịu chỉ vì một sai sót nhỏ, hay ra lệnh như thể mình là trung tâm vũ trụ, thì đừng ngạc nhiên nếu một ngày nào đó, họ bắt đầu đòi hỏi bạn đối xử với họ theo cách tương tự.
Muốn người khác phục vụ
Với một số kẻ ái kỷ, tình yêu không phải là sự gắn kết mà là chiến lợi phẩm. Họ không yêu bạn, họ yêu cách bạn khiến họ trông có giá trị hơn. Họ cần một “chiếc cúp” lấp lánh bên cạnh để khoe khoang: “Anh muốn khoe em với cả thế giới!” Họ muốn bám vào bạn nhưng vẫn tỏ ra như thể họ đang ban ơn. Với họ, bạn không phải một cá thể độc lập, mà chỉ là lớp sơn hào nhoáng tô điểm cho cái tôi trống rỗng mà họ ra sức đánh bóng.
Hạ thấp người khác để nâng mình lên
Những kẻ ái kỷ ghét cảm giác bị lu mờ, nên họ có một chiêu bài quen thuộc: dìm người khác xuống để tự nâng mình lên. Lúc nào họ cũng có sẵn một danh sách dài những “kẻ kém cỏi” quanh mình - đồng nghiệp bất tài, người sếp vô dụng, đứa bạn nhàm chán, người yêu cũ tệ bạc. Ban đầu, bạn có thể là ngoại lệ, nhưng rồi những lời đường mật sẽ biến thành những nhận xét đầy tính thao túng: “Em mặc váy này cũng đẹp đấy, nhưng nếu giảm vài cân nữa thì hoàn hảo.” Hay “Anh biết công việc này quan trọng với em, nhưng nếu yêu anh, em nên ưu tiên thời gian cho chúng ta hơn.” Hoặc “Sao em hay đi chơi với mấy đứa nhạt nhẽo thế? Em xứng đáng ở bên những người đẳng cấp hơn.” Họ không góp ý để bạn tốt hơn, họ muốn bạn thay đổi theo ý họ, để họ cảm thấy mình đang kiểm soát. Và khi bạn dần đánh mất chính mình, đó mới là lúc họ hài lòng nhất.
Khi không đạt được thứ mình muốn, họ bộc lộ bản chất thật
Những kẻ ái kỷ ghét cay ghét đắng cảm giác bị từ chối hay không được như ý. Và khi điều đó xảy ra, họ phản ứng theo những cách rất đặc trưng như nổi giận đùng đùng, la hét, công kích cá nhân, lôi đủ thứ lỗi lầm (có thật lẫn tưởng tượng) của bạn ra để đẩy bạn vào thế tội đồ. Nếu không muốn bùng nổ, họ sẽ chuyển sang chế độ im lặng, phớt lờ bạn cả ngày để bạn phải dằn vặt tự hỏi “Mình đã làm gì sai?” Và đúng rồi, đó chính xác là điều họ muốn - khiến bạn cảm thấy có lỗi để rồi phải xuống nước. Cao tay hơn, họ sẽ đóng vai nạn nhân hoàn hảo, than thở rằng bạn vô tâm, bạn không biết trân trọng, bạn không hiểu họ. Kịch bản kinh điển là: “Anh đã làm mọi thứ cho em, vậy mà em lại đối xử với anh như thế này sao?” Tóm lại, mọi con đường đều dẫn về một mục tiêu duy nhất: bạn phải nhượng bộ, vì họ không muốn mất đi quyền lực trong mối quan hệ.
Không bao giờ muốn đặt tên cho mối quan hệ
Bạn và họ đã bên nhau đủ lâu để định nghĩa rõ ràng về mối quan hệ này, nhưng mỗi khi bạn đề cập đến chuyện cam kết lâu dài, họ lại đánh trống lảng. Không phải họ chưa sẵn sàng, mà có lẽ bạn chỉ là một lựa chọn trong danh sách của họ. Những kẻ ái kỷ thích hưởng trọn mọi lợi ích của một mối quan hệ - tình yêu, sự quan tâm, cả những đặc quyền khác - nhưng lại ghét cảm giác bị ràng buộc. Họ muốn có bạn khi họ cần, nhưng vẫn muốn giữ cửa cho những “ứng viên tiềm năng” hơn. Và nếu bạn đòi một câu trả lời rõ ràng, họ sẽ đánh tráo khái niệm bằng những câu kinh điển như “Anh yêu em, nhưng sao cứ phải gán mác cho mọi thứ vậy?” hay “Mọi thứ vẫn ổn mà, sao phải thay đổi?” Đừng mắc bẫy. Sự thật là họ không thiếu khả năng cam kết - họ chỉ không muốn cam kết với bạn.
Ảnh: Allure
