#ProudlyVietnamese: Khôi phục nhuộm chàm thủ công - Những người đi ngược dòng

Nhuộm chàm (Indigo Dye) chắc hẳn đã không còn là khái niệm xa lạ đối với đa số bạn đọc. Kỹ thuật nhuộm này xuất hiện từ thiên niên kỷ thứ 3 trước Công Nguyên và được đông đảo các tộc người mà ngày nay phát triển thành các quốc gia Châu Á sử dụng. Màu xanh lam đậm của chất nhuộm chàm nằm ở khoảng giữa xanh lam và tím. Màu chàm được biết đến là một sắc tố chiết xuất từ rất nhiều loại cây họ Indigofera Tinctoria và Isatis Tinctoria. Như vậy, “Indigo” nguyên thủy là một chất nhuộm tự nhiên và có thể ứng dụng trong thời trang bền vững. Tuy nhiên, với sự phát triển không ngừng và những lần “vượt biển” sang các quốc gia châu Âu và Mỹ thành công, màu chàm không nằm ngoài tầm với của các nhà sản xuất màu nhuộm hàng loạt.

Để có được chất nhuộm này, các nhà máy khắp nơi trên thế giới ưa chuộng ứng dụng bột chàm. Bột chàm đẩy quá trình nhuộm nhanh hơn gấp nhiều lần, lên màu đẹp chỉ sau một lần nhuộm duy nhất và ứng dụng được trên đa dạng sợi vải. Tuy nhiên, bột chàm là thuốc nhuộm không tan trong nước và muốn sử dụng loại bột này, những biến đổi hoá học là điều không thể thiếu.

Sự ra đời của thuốc nhuộm chàm tổng hợp đã sớm dẫn đến việc hoá chất liên tiếp can thiệp vào quá trình sản xuất sản phẩm thời trang. Mặc dù ngày nay, khắp nới trên thế giới đã có sự góp mặt của màu nhuộm bột chàm tổng hợp, nhưng đối với Việt Nam, cộng đồng nội địa dường như đang cố gắng hết sức để gìn giữ và phát triển đặc điểm tự nhiên nguyên thuỷ của kỹ thuật “Indigo Dye”.

Phát triển mạnh mẽ ở những vùng núi, nơi cư ngụ của đa phần các dân tộc thiểu số, cây chàm là nguyên liệu chính được người dân miền cao sử dụng để tạo màu. Cây chàm được ngâm vào một thùng gỗ lớn chứa nước, chờ lá và thân dần mục ruỗng và nhựa cây hoà quyện với nước. Tiếp đó, phần xơ sẽ được lọc bỏ và vôi được thêm vào dung dịch chàm. Để chàm và vôi lắng xuống đáy thùng chứa, sau khi phần nước còn lại được lọc qua một tấm vải dày, thợ nhuộm sẽ có thành phẩm cuối cùng: cao chàm.

Khi muốn sử dụng cao, thợ nhuộm sẽ trộn phần cao với rượu trắng, tiếp tục hoà tan hỗn hợp trong nước, đảo mạnh tới khi sủi bọt, bọc kín và chờ hỗn hợp sẵn sàng. Quá trình trộn màu này sẽ phải mất tới vài ngày, khi màu nhuộm ổn định, việc tấm vải chàm lên được sắc độ ưng ý tiếp tục cần thêm quãng thời gian 3-4 ngày nhuộm, phơi liên tục nếu thời tiết nắng đẹp, nếu mưa, công việc nhuộm vải có thể kéo dài cả tháng.

Như vậy, nhuộm chàm thủ công là một quy trình khó, phức tạp và không phải nhà sản xuất nào cũng đủ kiên nhẫn để chờ đợi. Trong thời điểm nhiều thương hiệu nội địa tập trung phát triển bền vững, nhuộm chàm và cách nhuộm của người Việt đang ngày càng trở nên phổ biến hơn. Sự bền bỉ của kỹ thuật nhuộm thủ công trong sân chơi nội địa là một dấu hiệu vô cùng đáng mừng khi trên thị trường từ lâu đã xuất hiện hàng trăm, hàng ngàn sản phẩm có “màu chàm” nhân tạo được bày bán với giá rẻ.

Là đất nước đang phát triển, việc các trường dạy thời trang có đủ công nghệ và thiết bị hỗ trợ sinh viên nghiên cứu vải sợi sinh học vẫn còn là điều khó thực hiện, tuy nhiên, Việt Nam có những làng nghề thủ công phát triển trăm tuổi và nhuộm chàm cũng vậy. Kỹ thuật nhuộm thủ công 100% thân thiện với môi trường quen thuộc đối với cộng đồng thời trang nội địa hơn hẳn ứng dụng bột chàm trong sản xuất hàng loạt nhờ những cái tên phổ biến vô cùng tiêu biểu.

Thương hiệu Kilomet109 và NTK Vũ Thảo được nhắc tới liên tiếp trong vô số các hoạt động vì một ngành công nghiệp thời trang có trách nhiệm hơn với môi trường sống. Sử dụng nguồn nguyên liệu địa phương và kỹ thuật truyền thống, Kilomet109 kể câu chuyện thời trang bền vững một cách chân thực và vô cùng truyền cảm hứng. Nhờ đó, thương hiệu khuyến khích người tiêu dùng theo đuổi cuộc sống chất lượng hơn, trân trọng giá trị bền vững của sản phẩm và góp phần xây dựng tiếng nói lớn hơn vì môi trường.

Như vậy, nhuộm chàm được thương hiệu nội địa áp dụng trong rất nhiều sản phẩm đang có mặt trên thị trường. NTK đã không ngần ngại sống cuộc sống vất vả cùng người dân Cao Bằng để có thể mang tới những trải nghiệm thời trang thật sự bền vững cho khách hàng. Bên cạnh những màu chàm đậm nguyên thuỷ, Kilomet109 không ngần ngại tạo ra những sắc chàm nhạt, trung tính hơn cho “tủ đồ” của mình.

Được thành lập bởi một cặp vợ chồng Việt Nam – Nhật Bản, Indigo Store là thương hiệu bán những sản phẩm thời trang, nội thất vải ứng dụng kỹ thuật nhuộm chàm thủ công và nhuộm Shibori đến từ đất nước mặt trời mọc.

Indigo Store trở nên quen thuộc hơn với cộng đồng sau lần hợp tác với Pizza 4P’s cho một dự án nhuộm chàm tại chi nhánh Pizza 4P’s Đà Nẵng, được khai trương hồi tháng 12 năm 2020. Thương hiệu đã cung cấp toàn bộ rèm cửa cũng như giúp cửa hàng mới nhất của 4P’s có bức tường trống khổng lồ “nhuộm” chàm độc đáo. Thay vì nhuộm vải thông thường, Indigo Store đã chứng minh được màu chàm thủ công còn có thể ứng dụng lên một bức tường xi-măng thô ráp.

Tuy quá trình không hề dễ dàng và việc tẩy đi làm lại là điều chắc chắn sẽ xảy ra, nhưng thành công của Indigo Store phần nào mở ra cánh cửa mới cho những ứng dụng chất liệu, nguyên liệu hữu cơ lên không chỉ thời trang mà vô số lĩnh vực nghệ thuật khác.

Là dự án thời trang vì môi trường của The Blue T-shirt, những thiết kế có mặt trong “Blue Indigo” được làm từ vải nhuộm chàm thủ công kết hợp cùng hình vẽ graphic kể câu chuyện văn hoá vùng miền của cộng đồng dân tộc H’mong – Sa Pa.

Mặc dù không phải một cái tên ngay từ đầu đi theo hướng sản xuất bền vững, dự án của The Blue T-shirt vẫn rất ấn tượng khi thương hiệu dùng sức lan toả có sẵn của mình để truyền cảm hứng cho cộng đồng khách hàng trẻ về một ngành thời trang bền vững và kỹ thuật nhuộm thủ công. Không dừng lại ở dự án nhuộm chàm, thương hiệu còn vô cùng tích cực tiếp tục hành trình thời trang xanh với BST “Bamboo – Comfort comes naturally” với vải sợi tre.