Hội họa Trần Quốc Long: Hoang dã mà chất phác

Tinh thần đương đại trong nghệ thuật, nói như một nghệ sĩ mà tôi từng phỏng vấn, chẳng phải là dò tìm một điều gì đó xa xôi nơi tận cùng trái đất, mà chính tư duy thông minh trong cách tiếp cận đề tài hết mực gần gũi, chân phương hay đời thường của anh ta khiến cho tác phẩm tạo ra tiếng "ồ'' vang đầy kinh ngạc và kỳ thú trong tâm trí người xem. Hay nói cách khác, khai thác tính mới mẻ trong những món thân thuộc mới thực sự là bài toán đòi hỏi nhiều quan sát và trí tuệ. Tôi ngẫm và nghĩ nhiều về chia sẻ này khi có dịp ghé studio sáng tác của họa sĩ Trần Quốc Long tại Đà Lạt. Khi đứng trước những tác phẩm của anh, mọi bức tranh sơn mài mà tôi từng chiêm ngưỡng trước đó của các họa sĩ khác đều bị xóa sạch khỏi bộ nhớ. Không phải vì chúng thiếu sức hút hơn hay đề tài khai thác thiếu hấp dẫn hơn, mà bởi khi xem tranh sơn mài của Long, tôi nhận thấy quá trình khai thác về mặt chất liệu lẫn tinh thần sơn mài của anh đặc biệt chất phác và nguyên sơ. Và chính sự ban sơ, hoang dã ấy tạo nên chiều sâu tinh thần cho tranh, chứ không phải tính kỹ nghệ truyền thống gọt-mài-dũa cho bức tranh thêm sâu và trong về mặt thị giác.

Cái đẹp ẩn đằng sau bút pháp hoang dã…

Người ta thường liên tưởng hai từ "hoang dã" với lối sống đôi khi nghiêng về cực đoan phóng túng, hay phần con hơn phần người. Nhưng kiểu "hoang dã" của Trần Quốc Long trong cuộc sống lẫn nghệ thuật không như vậy, mà nó tràn đầy tính trách nhiệm và chân thật. Tính hoang dã này không tiêu cực, mà là sự thẳng ngay, thật tính một cách tự nhiên và ban sơ trong anh. Trong nghệ thuật, không phải ai cũng có thể trở về bút pháp nguyên thủy, "thô ráp" một cách đầy phóng khoáng như vậy. 

Như tinh thần biển khơi, có lúc dữ dội, có lúc dịu êm, và chính tính thăng-trầm ấy tôi luyện nên một "kẻ chèo thuyền" giàu ý chí và bao dung. Càng đi, anh ta càng không cố tô hồng hiện thực đời sống, mà nhìn thẳng vào đời sống để có thể đối diện với những dịu êm lẫn thô bạo của nó nhưng vẫn hoàn toàn trân quý và biết ơn từng khoảnh khắc. 

Hội họa của Trần Quốc Long cũng giống như vậy. 

Tôi ghé studio của anh vào buổi trưa. Một Đà Lạt mộng mơ được "bao bọc" trong ánh nắng thủy tinh ấm áp và lãng mạn, và căn nhà anh thì ở dưới cùng một con dốc nơi những tia nắng bỗng dần tắt lại do những tòa nhà cao xung quanh. Một bên là vợ và con gái nhỏ, một bên là xưởng vẽ vỏn vẹn 2m2, được ngăn lại bởi một bức tường ngắn. Hội họa của Long không tách biệt với bất cứ điều gì. Chúng "hoang dã" và thản nhiên phô bày tất cả trước mọi ánh nhìn, của anh, của vợ, của con, của bất cứ ai ghé thăm căn nhà nhỏ nơi gia đình anh sinh sống. 

Có thể nói, Long không phải là kiểu họa sĩ thích uốn nắn theo kiểu nghệ nhân, không ưa gò bó mình vào một khuôn mẫu sơn mài truyền thống, chính thế, nét cọ của anh đôi khi khiến người xem cảm thấy "lạ lẫm". Vì chúng nom chẳng mềm mại, chẳng mượt mà, mà thậm chí đôi khi như "thô kệch", “nguệch ngoạc” và mang tính rong chơi, phác thảo. Ngay cả khi Long vẽ những hình tượng thiêng liêng như Phật, hay biểu tượng cái đẹp là người phụ nữ, thì hình thù của các nhân vật này sẽ không bao giờ chiều ý tưởng của một người thông thường nghĩ về cái đẹp theo quan niệm thâm căn cố đế của họ. Tôi nghĩ bạn sẽ "bật cười", như chợt ngộ ra điều gì đó trong tư duy tạo hình và tư duy sống của Trần Quốc Long. Vì chúng đập tan mọi ý niệm cũ kỹ và truyền thống của chúng ta. Lúc này, chúng ta mới có thể đi sâu vào tính đương đại của tác phẩm, ấy là cái đẹp vượt qua thị giác, vượt qua khuôn mẫu trói buộc của xã hội. Trong sự thô kệch hay cục mịch, cái đẹp tinh thần của tác phẩm bỗng hiển lộ trong cái nhìn đầy tinh tế và lắng đọng nơi người xem. Cái đẹp ấy không phô trương và hào nhoáng, không tô son điểm vàng để cho bạn bị hấp dẫn thoáng qua rồi cũng chóng chán qua thời gian. Mà cái đẹp ấy thuộc về những tâm trí không bị nhuốm nặng quan niệm hình thể lẫn đám đông. 

Nương theo dòng chảy tự nhiên

Tôi nhớ có lần bước vào một homestay nọ, và đề trên bức tường phòng khách là ba chữ "beauty in chaos", hàm nghĩa cái đẹp trong sự hỗn loạn. Cũng giống như xã hội loài người, hay bất cứ một xã hội nào mà bạn từng thấy, sự hỗn loạn hay tính đa sắc, đa màu, đa dạng là bản chất của xã hội đó. Dù mong ước của mỗi người là hòa bình, và thậm chí có những kẻ muốn "chải chuốt" cho đám đông thật bình yên, thật sung túc, nhưng rốt cuộc, không một xã hội nào có thể duy trì điều đó mãi mãi. Như vậy, "chaos" như bản chất của một xã hội, vì mỗi người trong xã hội đó đều có những nhận thức và cá tính thiện - ác khác nhau. Cũng vậy, Long không bao giờ cố "chải chuốt" cho những bức tranh của mình theo kiểu một người chăm tỉa bonsai, vì cái đẹp lúc này không còn đúng bản chất tự nhiên nữa. Anh để cho bút cọ được tung tẩy theo tinh thần nguyên sơ và "sương gió" bên trong. Giống cái tên triển lãm "Như mây liêu xiêu", "đường đi bước cọ" của Long có khi cứ lang thang, có khi cứ đổ ngã, lắc lư chứ chẳng theo một toan tính hay sắp đặt nào. Có lẽ, khi không tính toán thì "hồn họa" mới hóa thăng hoa.

Trần Quốc Long chia sẻ: "Tôi không cô đơn trong cuộc sống, nhưng cô đơn trong tư tưởng sáng tác. Bởi tìm thấy một người có thể hiểu mình trong nghệ thuật là một điều quá đỗi khó khăn!" Có lẽ vậy mà khi gặp tôi, anh phơi phới như một đứa trẻ dễ dàng bày tỏ. Nói vậy không có nghĩa tôi tự nhận mình có thể hiểu hết những gì anh gửi gắm trong nghệ thuật hay cuộc sống, mà tôi chỉ đơn giản đồng cảm và lắng nghe được anh. Những người viết, người làm sáng tạo, có lẽ cũng thấu hiểu điều này, vì khi viết hay khi tạo ra một tác phẩm, nếu có ai nhìn ra được ẩn ý, được chiều sâu trong bạn, thì như thể bạn vừa gặp cố tri, hay như thể gặp chính mình trong một hình hài khác. 

Một nghệ sĩ "hoang dã" trong bút cọ, nhưng tràn đầy trách nhiệm trong cuộc sống, Trần Quốc Long như đã khai phá được tính trung dung trong kiếp người. Tự do mà kỷ luật, và kỷ luật nhưng vẫn đầy tự do. Anh cười: "Tôi chỉ mong ước được vẽ mỗi ngày." Như thể đứa trẻ được chơi đùa, được nhận quà thì sung sướng ngất ngây. Nhưng anh không phải tuýp bê tha hay chối trừ trách nhiệm. Anh hòa đời sống vợ con vào hội họa, và hội họa vào gia đình nhỏ. Anh xem tính trách nhiệm của một người cha, một người chồng tựa như nhiên, nghĩa rằng cũng có lúc cực nhọc nhưng cũng có lúc hạnh phúc tràn đầy. Anh đón lấy những cung bậc đó để hội họa không bị tô hồng, không bị cực đoan, mà hoàn toàn chân thật và chất phác. Có lẽ, chính thế mà mỗi lần nhìn tác phẩm của anh, tôi như thấy một huyết mạch tự nhiên chảy xuyên qua, không thét gào phô trương, mà hoàn toàn ẩn tàng, lặng lẽ.

---

Triển lãm cá nhân "Như mây liêu xiêu" của họa sĩ Trần Quốc Long diễn ra từ 16/12/2022 đến 31/12/2022 tại Alpha Art Station, 271/5 Nguyễn Trọng Tuyển, Phường 10, Quận Phú Nhuận,TP.HCM.