Gặp gỡ 10 bản thể ảo của 10 nghệ sĩ đa ngành tại triển lãm EVA "Lộ Ảo Danh"
Thử tưởng tượng, trong một thế giới tự do, không ai đánh giá, không có rủi ro, bạn sẽ sống như thế nào? Bạn sẽ tạo nên một tác phẩm nghệ thuật ra sao?
Lý thuyết mimesis cho rằng nghệ thuật mô phỏng hiện thực, trong khi anti-mimesis khẳng định điều ngược lại. Nhưng “hiện thực” không còn là thứ ta từng biết. Trong thời đại số, bất cứ thứ gì cũng có thể trở thành tác phẩm, và nghệ sĩ có thể là bất cứ ai, ở bất cứ đâu tại bất kỳ thời điểm nào. Triển lãm nghệ thuật EVA sử dụng thành tựu công nghệ để thảo luận về người nghệ sĩ đó, cách họ thể hiện bản thân trong thế giới ảo, và cách chính khán giả đang phô bày bản thân. EVA được sáng lập bởi Trà Giang (Gydient) trong quá trình nghiên cứu tại Đức. Triển lãm tại Thành phố Hồ Chí Minh là chương trình đầu tiên trong chuỗi sự kiện sau này.
E - Exposed: Bị phô bày
V - Virtual: Những gì xa rời thế giới vật lý
A - Anonymity: Sự tự do khi không ai biết đến
Ta biết “hiện thực” đang xoay chuyển từ sự phổ biến của hàng loạt khái niệm trừu tượng nói về nó: Môi trường thực tế ảo, môi trường thực tế ảo tăng cường, môi trường thực tế trộn lẫn… đi kèm hàng loạt các từ ngữ, cũng không kém phần khó hiểu, về danh tính cá nhân trong không gian số, dấu chân điện tử, mạng riêng ảo…
“Hiện thực” này là những thuật toán, được xây dựng và điều chỉnh bởi chính con người, vậy mà chúng ta liên tục được giới thiệu nội dung, sản phẩm quen thuộc và tương đồng. EVA muốn phá vỡ thế giới đó, đưa khán giả xuống sâu bên dưới những lựa chọn dễ dàng trước mắt. 10 nghệ sĩ, trong thế giới này được biết đến như những “EVA,” tồn tại ở đa chiều không gian – người theo đuổi nghệ thuật truyền thống, người khó có thể thực hành nếu thiếu công nghệ – quy tụ để phô bày ý niệm của họ về thế giới ảo. Với tiếng nói và góc nhìn khác nhau, mỗi người sẽ tạo nên một tác phẩm đại diện cho chính mình, ở cả thế giới thật lẫn ảo.
Đây chính là “đề bài” mà EVA đặt ra cho 10 nghệ sĩ, lấy cảm hứng từ cuốn sách của “The Presentation of Self in Everyday Life” của tác giả, nhà xã hội học và nhà tâm lý học Erving Goffman. Phần còn lại, quan trọng không kém, là công nghệ tương tác để nêu bật sự đối nghịch giữa thế giới vật lý và thế giới kỹ thuật số, sẽ được thực hiện bởi The Lab Saigon, mà chỉ đạo sáng tạo là Gydient và Tuân Lê (Bluefintuna).
EVA không bắt đầu với hình ảnh về tòa nhà chọc trời, ô tô bay không người lái hay những thiết kế tinh giản, bóng loáng thường thấy khi tìm kiếm về metaverse và những thứ tương tự. Thay vào đó là “một giấc mơ cũ” – thứ công nghệ tưởng chừng lỗi thời nhưng lại là phát minh quan trọng trong một thế giới còn chưa được khám phá, và cả những sáng kiến tưởng như tân tiến nhưng chỉ là bước dậm chân tại chỗ.
Kế tiếp là những rủi ro mà chúng ta có thể gặp khi khám phá thế giới này: Ánh nhìn theo dõi, kẻ rình rập, thông tin bị đánh cắp. Qua những thể nghiệm kỳ lạ, không thể tìm thấy trong đời thật, EVA cung cấp thông tin để khán giả hiểu về môi trường số và cái giá của “sự tự do,” để bạn có thể quyết định danh tính bản thân. Lúc đó, bay như một con chim, đi như một con mèo, hay nằm im như một hòn đá giữa sa mạc sẽ tùy thuộc vào bản lĩnh của riêng bạn. Bạn xác định được giá trị quan trọng với bản thân, thứ bạn ưu tiên hàng đầu trong mọi thế giới.
Không gian mạng là đại dương, triển lãm này là ngọn hải đăng. Tôi hy vọng mọi người rời đi với sự tò mò và tự tin ra khơi, hoặc không.
– Bluefintuna
Chúng ta có nghệ thuật để khỏi chết vì sự thật, Friedrich Nietzsche từng khẳng định như vậy. Theo hai giám đốc sáng tạo của EVA, nghệ thuật không đơn thuần là nơi con người đến trú ẩn để quên đi hiện thực nữa; không chỉ là bức tranh đẹp, mà còn tập hợp nhiều ý niệm, thảo luận giúp chúng ta xoay trở trong thế giới vừa thực vừa ảo phức tạp. Nghệ thuật là phương thức giao tiếp, là meme, là công cụ truyền thông. Với ý nghĩa đó, EVA tham vọng kéo dài diễn ngôn về danh tính cá nhân trong cuộc sống hiện đại, và cuối cùng, thay đổi hành vi người dùng trong thế giới mạng: Làm sao để nhận diện con người trực tuyến và ngoại tuyến? Làm sao để tận dụng sự khác biệt đó (hoặc không)? Có phải chúng ta tồn tại vì những gì ta tiêu thụ, sáng tạo hay chia sẻ? Như thế nào là “con người” trong không gian số?
Trong thế giới của công nghệ và thực tế ảo, nghệ thuật đóng vai trò định hình thực tại bằng cách tạo ra các diễn ngôn, chất vấn và thử thách thực tại.
– Gydient
Nhân vật tiên phong của anti-mimesis, Oscar Wilde cho rằng “nghệ thuật dùng hiện thực như một phần nguyên liệu thô, tái tạo hiện thực, và cải tạo nó trong những dạng thức tươi mới. Nghệ thuật giữ giữa nó và hiện thực một rào cản không thể vượt qua được, của phong cách đẹp, của cách xử lý trang trí hoặc lý tưởng”. Trong thế giới thật ảo đan xen, mỗi cá nhân xây dựng nên hiện thực bằng nhiều danh tính trên đa nền tảng, dẫn đến những bản thể phức tạp và luôn thay đổi tùy vào bản chất của không gian số, vậy làm sao chúng ta có thể xác định được “hiện thực”? Nếu câu trả lời nằm ở mỗi người, EVA sẽ dẫn dắt bạn đến 10 “hiện thực” rất khác của 10 nghệ sĩ tham gia.
