Độc quyền trên L'OFFICIEL: Trò chuyện đầu năm cùng họa sĩ minh họa Lucia Phạm
Văn hóa không phải là một đề tài dễ xử lý. Lucia Phạm đã phải dành rất nhiều thời gian để học hỏi và vượt qua định kiến của chính mình mới có thể tiếp cận chủ đề này một cách thoải mái và tự tin nhất.
Có chủ đề nào Lucia vẽ mãi không chán không?
Thực ra mình là người rất nhanh chán, nên chủ đề nào đã thực hiện mình sẽ không muốn làm lại nữa. Nhưng mình rất thích vẽ các nhân vật nữ với phong cách, biểu cảm và trang phục và thời đại khác nhau. Đó cũng là hình tượng mình khai thác khá nhiều, nhưng vì có thể đặt vào nhiều câu chuyện khác nhau, nên việc khai thác này không ảnh hưởng nhiều đến tâm trạng sáng tác.
Trong một bài phỏng vấn, chị có nhắc đến khoảng thời gian "bỏ quên" văn hóa Việt. Chuyện gì đã khiến chị thay đổi và bắt đầu nói về chủ đề này nhiều hơn?
Thực ra, không hẳn là mình bỏ quên. Khi mới bước vào ngành, mình không muốn sử dụng tư liệu về văn hóa Việt Nam, cũng không dám minh họa bất kỳ chủ đề nào liên quan đến Việt Nam bởi mình cảm thấy bản thân chưa đủ kiến thức cũng như năng lực để truyền tải những tư liệu văn hóa đó. Đồng thời, đó là chủ đề mà gần như tất cả họa sĩ trong nước đều đã sử dụng, nên mình không có hứng thú khai thác.
Theo thời gian, khi có năng lực hơn và cái nhìn mới hơn, mình hiểu rằng việc khai thác một chủ đề phổ biến với cách nhìn và cách thể hiện của riêng mình mới là điều quan trọng. Mình rất yêu thích văn hóa của những thời đại xưa cũ, nhất là văn hóa Á Đông, nên dần dà, nó trở thành nét đặc trưng trong phong cách. Mình rất vui vì có thể vừa nâng tầm văn hóa nước nhà, cũng như nâng tầm năng lực sáng tạo của bản thân.
Tích hợp văn hóa vào tác phẩm dường như là xu hướng của nghệ sĩ hiện nay. Chị có thể lý giải điều này?
Mình tin rằng việc tích hợp văn hóa vào tác phẩm là cách nghệ sĩ thể hiện niềm tự hào với văn hóa ấy. Mình cũng vậy, nhưng việc tích hợp này không đơn giản, bởi cần có đủ kiến thức về văn hóa, cũng như đủ kỹ năng để lồng ghép.
Văn hóa, nghệ thuật là những trải nghiệm cá nhân. Khi ai cũng nói về văn hóa, khả năng cao sẽ có những mâu thuẫn và khác biệt nhất định. Theo chị, cốt cán của tinh thần Việt Nam được thể hiện trong nghệ thuật như thế nào?
Mình nghĩ điều này phụ thuộc vào cảm nhận cũng như kinh nghiệm của từng nghệ sĩ. Với mình, nghệ thuật là cảm nhận và kinh nghiệm của nhiều năm tạo thành. Mỗi người là mỗi cá thể riêng biệt, mình tôn trọng sự khác biệt của mỗi người nên đương nhiên mâu thuẫn hoàn toàn có thể xảy ra. Đôi khi từ những mâu thuẫn, bất đồng về ý kiến sẽ mở ra một con đường mới, cách nhìn mới cho cả văn hóa lẫn nghệ thuật. Mình không bao giờ dựa vào cảm nhận, nhận định hay thẩm mỹ, suy nghĩ của bất kỳ ai khi sáng tác trừ bản thân. Tác phẩm nghệ thuật của mình là đứa con của mình, nên nó không cần phải đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ hay nhu cầu thị hiếu của bất kỳ cá nhân nào.
Lucia chia sẻ nhiều tác phẩm thực hiện cho tạp chí nước ngoài, hay các thương hiệu có lượng lớn khách hàng không nằm ở Việt Nam. Theo chị, điều gì khiến họ tìm đến chị? Điều này có đồng nghĩa với chuyện họ cảm thấy thích thú trước văn hóa của Việt Nam?
Đối với các trang báo lớn, hay các thương hiệu quốc tế, điều họ tìm kiếm ở mỗi họa sĩ họ hợp tác cùng là năng lực - sự khác biệt, độc đáo - tiềm năng - và kinh nghiệm làm việc. Mình tin rằng họ thấy ở mình những phẩm chất đó, và họ tin tưởng mình thực sự phù hợp với các dự án của họ. Việc mình là người Việt Nam thực sự không quan trọng.
Nhưng những năm gần đây, nghệ sĩ Việt Nam có cơ hội làm việc cùng các trang báo chí lớn và các nhãn hàng lớn ngày càng nhiều, điều này cũng chứng tỏ việc năng lực của nghệ sĩ Việt ngày càng được khẳng định, và có tiềm năng rất lớn để cạnh tranh với các nghệ sĩ trên thế giới.
Khi nhắc đến "truyền thống" hay "thuần phong mỹ tục", trong đầu ta xuất hiện những hình dung rất cụ thể về những vật dụng, phong cách có chút xưa cũ. Những thiên kiến này có là rào cản trong quá trình sáng tác hay cách khán giả tiếp cận tác phẩm của chị không, bởi tác phẩm của chị vốn đặc trưng bởi sự "khác thường"?
Như mình đã chia sẻ, trước khi tiếp cận và sáng tác về chủ đề văn hóa Việt Nam, mình mất khá lâu để vượt lên suy nghĩ về việc không đủ năng lực và kiến thức để thể hiện. Nếu suy nghĩ rằng nghệ thuật phải đúng như những gì vốn có thì không bao giờ có thể sáng tác. Đó là lý do cần có đủ kiến thức và năng lực để vừa vượt lên những cái gọi là quy luật có sẵn, rập khuôn và hiển nhiên, vừa có thể đưa vào những ý tưởng riêng biệt và khác lạ, nhưng vẫn nằm trong những chuẩn mực đạo đức và giới hạn về sáng tạo; không làm mất đi nét văn hóa, tôn vinh những giá trị lâu đời.
Một thứ ở Việt Nam mà chị mong sẽ được diễn tả (represent) nhiều hơn trên các kênh truyền thông, đặc biệt tại nước ngoài?
Mình nghĩ là mọi thứ. Việt Nam luôn bị nhầm tưởng là Trung Quốc vì có quá nhiều điểm tương đồng trong văn hóa, nghệ thuật và đời sống. Văn hóa Việt Nam tồn tại lâu đời nhưng luôn bị lấn át bởi một nền văn hóa lớn hơn. Văn hóa Việt Nam rất đẹp, chỉ là không được nâng tầm và thể hiện đúng cách. Việc mình luôn đưa chi tiết mang tính Việt Nam vào tác phẩm cũng chính là một tham vọng nhỏ rằng thế giới sẽ biết và hiểu văn hóa Việt Nam là của Việt Nam, đẹp đẽ và đặc biệt.
Thử tưởng tượng, chị đang tham gia một triển lãm quốc tế, chị sẽ lựa chọn tác phẩm nào để đặc tả phong cách cá nhân và cả nơi chị sinh ra và lớn lên?
Có lẽ sẽ là dự án liên quan đến ẩm thực Việt. Mình tin rằng với thế giới, ẩm thực Việt Nam luôn là điểm sáng và là một chủ đề cực kỳ được yêu thích.
Theo chị, nghệ sĩ Việt Nam còn thiếu gì để có thể tiếp cận nhiều hơn đến khán giả quốc tế, để được công nhận rộng rãi hơn?
Theo mình là ngoại ngữ (đặc biệt là tiếng Anh) và sự bền bỉ. Khán giả và khách hàng quốc tế khó tính hơn trong nước rất nhiều, nên cần thời gian để họ có thể có niềm tin và sự công nhận. Bên cạnh đó, ngôn ngữ Anh luôn là một trong những điều tất yếu nếu muốn làm việc với khách hàng quốc tế.
Và cuối cùng, một dự án mà chị muốn làm nhưng chưa có cơ hội thực hiện? Dự định năm 2023 của chị là gì?
Ngay từ khi còn nhỏ, mình đã ước mơ trở thành một mangaka (hoạ sĩ truyện tranh). Mình cũng có rất nhiều ý tưởng, bản nháp, và các phần của câu chuyện. Chỉ là mình cảm thấy có lẽ chưa đến lúc có thể ghép tất cả những điều đó thành một thể hoàn chỉnh. Mỗi ngày mình vẫn nghĩ đến nó, những chắc cần một khoảng thời gian rất lâu nữa mới có thể làm điều này, vì mình muốn tác phẩm của mình khác biệt. Có thể đó sẽ là tác phẩm truyện tranh duy nhất trong cả cuộc đời, nên mình muốn có sự chuẩn bị tốt nhất.
