Đêm Tối Rực Rỡ: Phim Việt hiếm hoi đạt tới cảnh giới "truyền thông truyền miệng"
Tác phẩm đầu tay của đạo diễn người Mỹ Aaron Toronto bất ngờ tạo được hiệu ứng mạnh trên khắp trang mạng xã hội. Với kinh phí sản xuất nhỏ gọn, có thể chính chất lượng của tác phẩm là điều đã giúp nó tìm ra được hướng đi để tự quảng báo trong thời buổi 4.0 của ngành công nghiệp điện ảnh. Vì không dùng cách chi nhiều tiền tiếp thị, cú "lội ngược dòng" ngoạn mục của “Đêm Tối Rực Rỡ” chắc chắn đến từ khả năng tạo sự "truyền thông truyền miệng xuất sắc.
(bài viết có tiết lộ nội dung phim)
Vì sao một phim gắn mắc Việt lại được nhào nặn bởi bàn tay nhà làm phim… ngoại quốc?
Aaron Toronto không phải cái tên xa lạ với ngành công nghiệp làm phim trong nước, bởi trước khi đứng vai trò đạo diễn, Aaron đã đồng sản xuất, đồng kịch bản, thậm chí đồng đạo diễn cho một loạt tác phẩm từ “Tấm Cám - Chuyện chưa kể”, “Em chưa 18”, “Để mai tính”... Tất nhiên các phim này đều có yếu tố ngoại quốc ở các khâu tiền kì, hậu kì, kĩ thuật nhưng xét cho cùng, chúng đều là một phim Việt mang hồn Việt, tương tự như “Đêm Tối Rực Rỡ”.
Với “Đêm Tối Rực Rỡ”, Aaron Toronto còn có "thứ quý giá" hơn để lao động hăng say, đó chính là chất liệu từ câu chuyện của vợ anh - Nhã Uyên, tức diễn viên chính "miễn cưỡng" vào phim, sau khi các buổi casting cho vai nữ chính không thành. Nhã Uyên vốn có quá khứ bị trầm cảm, và điều này thôi thúc Aaron Toronto ấp ủ dự án đầu tay không chỉ để kể lại câu chuyện của vợ mình, mà còn để khắc họa lại sâu đậm hơn chân dung những tâm hồn bị tổn thương bởi những bạo hành ngôn ngữ, bạo hành thể xác dẫn đến mục ruỗng về tinh thần.
Nhà dột từ nóc
Trong quan niệm của người phương Đông nói riêng, gia đình là nền tảng của xã hội. Vượt lên trên cả sự giáo dục của trường lớp, chính môi trường ăn, học tại gia mới là yếu tố then chốt hình thành nên một con người có ích cho xã hội và có lý tưởng. Mượn câu chuyện về một đám tang và từ đó hé lộ ra các vấn đề của từng thành viên trong gia đình như phân chia tài sản, nạn cờ bạc, bạo hành vợ con, vay nóng xã hội đen,... bộ phim đào sâu vào bên trong mỗi nhân vật, tiết lộ cho người xem thấy được mặt trái của một câu chuyện không chỉ về tiền, mà chính là về sự "tật nguyền" của những đứa trẻ không có tuổi thơ hạnh phúc.
Ông Toàn - người ba trong phim - hiện lên như hình mẫu của người đàn ông gia trưởng và tệ bạc. Ông không chấp nhận cái sai của bản thân mà chỉ chăm chăm đổ lỗi cho tất cả. Bản thân ông lệ thuộc quá lớn vào cái bóng của cha mình mà quên mất rằng, chính ông đang tự tay giết chết chính mình lẫn tương lai của gia đình. Có lẽ ngay từ khi còn là một đứa con, ông cũng bị dày vò bởi người cha vừa mới mất và trong thâm tâm ông luôn phải chịu một lực đè nén cao độ về việc phải làm giàu bằng mọi giá. Điều đó cũng có thể giải thích cho việc ham mê cờ bạc dẫn tới vay nặng lãi đến mức mất khả năng chi trả của ông Toàn.
Nếu trách ông Toàn, thiết nghĩ nên trách cả người cha của ông, người mà khán giả chỉ được nhìn thấy qua di ảnh, song lại được ông Toàn nhắc đi nhắc lại xuyên suốt bộ phim. Chính vì lớn lên trong sự hằn học của cha, ông Toàn mới mang theo bản tính gia trưởng và áp đặt con cái nghe theo. Nhưng tệ bạc ở chỗ, ông Toàn không lo làm ăn chân chính mà lại học đòi các mánh lới giang hồ, chợ búa để nhanh chóng đẩy gia sản vào vòng tay kẻ ác.
Sự thao túng của ông Toàn trong nhà khiến cho ông đã không thể làm trụ cột vững chắc và uy minh cho gia đình, mà còn khiến vợ con, cháu chắt chồng chất những nỗi khổ tâm. Những điều này thực chất đều có sự “nhúng tay” của ông Sáng - cha ông Toàn, vì làm sao ông ấy có thể làm ngơ trước việc con trai mình hành hung vợ, đánh đập con cháu giữa ban ngày, giữa một con hẻm ôm đồm trong một thành phố đông dân như thế? Niềm đau đó lây lan từ thế hệ này sang thế hệ khác, khi con trai và con dâu của ông Toàn cũng sẵn sàng chửi mắng, đánh đập con cháu ngay trước mặt mọi trong buổi lễ chịu tang. Trong lễ tang của mình, ông Sáng không chỉ là vong linh đang chứng kiến, mà ông cũng đồng thời góp phần tạo ra một cơ đồ sụp đổ thế này lúc còn đương thời.
Rất khó để một người đàn ông gia trưởng nói ra lời xin lỗi, dù trong sâu thẳm họ biết rõ tội lỗi của mình. Đáng tiếc thay, ông Toàn lại còn là hình mẫu của một kẻ gia trưởng cố hữu - chưa trải qua đại nạn chưa thể tiến hóa trong tư tưởng, một người mang nặng sĩ diện với những người xung quanh, đặc biệt là gì đình mình. Trong khi, với gia đình - những người bị họ làm tổn thương, lời xin lỗi chính là điều họ cần nhất, còn hơn cả vị thuốc thần tiên để chữa lành tất cả.
Vết cắt thời gian
Thời gian có thể chôn vùi và làm lãng quên mọi thứ, trừ những điều thuộc về lỗ hổng tâm lý - chúng chỉ càng bị hằn sâu qua những vết cắt thời gian. Hệ quả của việc bị dọa nạt, bạo hành tinh thần là di chứng tâm lý của Xuân Thanh - cô con gái thứ hai trong nhà, người đang mang bầu sắp đẻ mà vẫn phải ngày ngày chịu đựng các cơn trầm cảm chực chờ. Hay bà Gái, vợ ông Toàn - một kiểu phụ nữ cam chịu, bị trù dập và đe dọa tới mức phục tùng, luôn bao che cho chồng dù biết sai. Rõ ràng, "quyền lực ngầm" của ông Toàn đã chi phối tất cả.
Hai người con còn lại trong gia tộc này, Kim Bảo và Kim Hoàng là hai kẻ có cơ hội trở thành người tỉnh táo tử tế nhất. Trong khi Kim Bảo là đối trọng của bố mình, một cô gái đủ mạnh mẽ để tháo gỡ khúc mắc của gia đình, thì Kim Hoàng vẫn loay hoay làm sao để trở thành trụ cột của gia đình nhỏ, bởi sau tất cả, Hoàng không muốn trở thành bản sao của ông Toàn. Nhưng Kim Hoàng lại hèn nhát và sống hờ hững từ nhỏ vì anh biết càng chiều theo ý cha thì càng dễ sống, dễ thở. Điều đó hình thành tính cách nhu nhược, "sao cũng được" khiến cho vợ anh - Bích Ngọc càng trở nên khó chịu và nhỏ nhen hơn từ tính cách ích kỉ vốn có của mình.
Đấy là chưa kể hai cô cháu gái, một đứa mải mê vẽ tranh biếm họa sặc mùi chết chóc của những tâm hồn đang bị hủy hoại, cùng cặp tai nghe luôn phát ra những âm thanh ầm ĩ để giúp mình trốn thoát khỏi thế giới; một đứa trẻ nhút nhát và luôn co rúm lại trước những trận đòn roi, những sự chì chiết sẵn sàng buông ra từ chính những người thân yêu nhất, và sự nơm nớp lo sợ phải sống xa mẹ mình và luôn phải chứng kiến mẹ... đòi tự tử.
Người xem rùng mình cảm nhận được vòng lặp khổ đau của những thế hệ thống khổ trước đó, từ bố mẹ, ông bà sẽ truyền lại cho thế hệ nhi đồng sau đó như thế nào.
Chân thực nhờ real-time movies
Trong điện ảnh, khái niệm real-time movies dành cho các tác phẩm có thời gian kể chuyện tả thực diễn ra vỏn vẹn... 24 tiếng đồng hồ, có khi ít hơn. Tất nhiên đó chỉ là khái niệm trên màn ảnh, còn khâu sản xuất và ghi hình phim có thể kéo dài tới vài tuần. Lịch sử điện ảnh đã có nhiều tác phẩm thú vị như thế, có thể kể đến loạt phim tình cảm rất nổi là bộ ba “Before Sunrise”, “Before Sunset” và “Before Midnight”. Hay như “One Night in Mongkok”, “Buried”, “United 93”, “Locke”... đều là những phim có nội dung khởi đầu và kết thúc trong vỏn vẹn một ngày.
“Đêm Tối Rực Rỡ” cũng là một phim real-time cá biệt, hiếm gặp của thị trường phim Việt. Bởi vì mọi tình tiết, mọi biến cố đều dồn dập diễn ra trong một đêm và khán giả dễ dàng cảm nhận được không khí căng thẳng, sống còn mà các nhân vật trong phim phải đối mặt. Tuy nhiên, Aaron Toronto rất tỉnh táo, anh không rơi vào cạm bẫy khiến sự hỗn độn trở nên mất kiểm soát, mà ngược lại, đã cài cắm kịch tính của phim theo mô hình ziczac, tức cao trào rồi lại thả lỏng theo các cấp độ khác nhau, đủ để giữ chân người xem nhưng không làm họ cảm thấy quá căng thẳng. Tuy phim vẫn còn những phân đoạn mang cảm giác lê thê nhưng không gây ức chế.
Bên cạnh phong cách real-time, đạo diễn Aaron Toronto không sử dụng quá nhiều thủ thuật điện ảnh hay những lát cắt thể nghiệm mà chú trọng phần lớn vào nội dung và diễn xuất. Đây là điều phải thừa nhận rằng hiếm gặp ở phim đầu tay của các đạo diễn, đặc biệt là phim Việt, vì đa phần các nhà làm phim mới ra “chiến trận” thường nhồi nhét quá nhiều dụng ý nhưng không hiệu quả. “Đêm Tối Rực Rỡ” có phong cách gần với một bộ phim semi-docu (giả tài liệu) và vì thế, đạo diễn lựa chọn góc máy theo sau từng nhân vật, để mọi ẩn ức được toát ra qua hướng nhìn của camera - hướng nhìn của nhân vật.
Riêng Jolie - cô cháu gái vị thành niên mắc chứng trầm cảm có vai trò quan trọng cuối phim, được Aaron Toronto diễn đạt theo phong cách ảo giác nhằm mô phỏng cảm xúc đè nén bên trong, cho thấy sự ngụp lặn của nỗi thất vọng, nỗi sợ xen lẫn với nỗi chán ghét và lạc lối... Phân cảnh này tương đối tạo được sự "ép-phê", "nói ít hiểu nhiều" về nhân vật.
Niềm tin cho phim Việt
Kịch bản trong phim Việt luôn được đánh giá "đầu voi đuôi chuột", hời hợt và vĩ mô không tới. Với “Đêm Tối Rực Rỡ”, điều đó thể hiện rõ ở phần mào đầu hơi... vô lý: một gia đình bề thế luôn được cho là có "gia sản kếch xù" lại dễ lâm vào cảnh nợ nần chồng chất, con cái không đủ khả năng cứu vãn. Rất may, khi vào chi tiết, bộ phim nhanh chóng ghi điểm nhờ 20 năm sống và quan sát con người của Aaron Toronto.
“Đêm Tối Rực Rỡ” gây "chấn động" cho khán giả phần lớn nhờ vào lời thoại - rất hiếm phim Việt có giọng thoại đời thường, chân chất và rung động đến vậy. Mặc dù còn một vài tình tiết thoại khá khiên cưỡng - xen lẫn kể chuyện với đưa thông điệp giáo điều, nhưng điểm trừ này không đáng kể. Bên cạnh đài từ cực kì tốt của dàn diễn viên không-ngôi-sao, diễn xuất nhập tâm của họ cũng đã giúp cho phần thoại và mạch cảm xúc được đẩy lên theo chiều thuận. Đáng chú ý nhất là diễn viên Kim B, dù sở hữu chất giọng không đẹp, có phần thiếu tự nhiên nhưng nhờ ngôn ngữ hình thể và diễn xuất, nhân vật Kim Bảo của cô trở nên cá tính, đáng nhớ.
Dĩ nhiên, lời khen không thể không dành cho Nhã Uyên, một diễn viên không có lợi thế về sắc vóc nhưng đổi lại lại có chiều sâu về tâm hồn để tạo ra được một Xuân Thanh ấn tượng tới gai người. Việc đóng phim khi mang bầu, lại vào một vai "nặng kí" rất xứng đáng được cổ vũ. Trong khi đó, nam tài tử gạo cội Kiến An (vai ông Toàn) cho thấy nhiều khía cạnh mới so với hình ảnh quen thuộc của một diễn viên sân khấu truyền hình. Điểm đáng tiếc duy nhất, nếu có, là Diễm Phương (vai Bích Ngọc) bởi lối diễn của cô mang nặng tính sân khấu, lên gân và có phần hơi giả. Nhưng may mắn Diễm Phương đã đóng đạt cảnh cuối để "cứu" lại được phần nào, khi cô không thoại và chỉ độc diễn bằng ánh mắt.
Kịch bản phim ngoài cấu trúc ba hồi liền mạch, đan xen giữa các đoạn hồi tưởng đã giải quyết được vấn đề tồn đọng trong nhiều phim Việt: phác họa cá tính nhân vật. Tất cả nhân vật trong phim, từ vai phụ đến chính, đều sở hữu "đất diễn" riêng, câu chuyện và cá tính riêng. Vì là một phim slow-burn drama (phim tâm lý mà phần kịch tính được đẩy đến mức cực hạn), phần mở đầu dông dài nhằm giúp phim có đủ thời gian xây dựng các tuyến nhân vật và mâu thuẫn khiến những người xem không quen có thể hơi mất kiên nhẫn.
Hầu như các phim Việt đều tập trung vào đề tài giật gân nhằm hút khán giả như: kinh dị, ma, hành động, hài,... và chú trọng vào các tên tuổi ngôi sao với kinh phí đầu tư khổng lồ. Điều này rất đáng hoan nghênh vì chúng ta đang đi theo dòng chảy của ngành công nghiệp phim. Nhưng sự hiện diện của “Đêm Tối Rực Rỡ” vẫn khiến cho khán giả, những người mộ điệu điện ảnh, thêm tia hi vọng - chúng ta không cần phải bỏ vốn hàng chục tỷ, mà thay vào đó là "bỏ vốn chất xám" để tạo ra các tác phẩm thực sự có giá trị về mặt tinh thần và tác động đến tư tưởng xã hội.
Hiệu ứng từ “Đêm Tối Rực Rỡ” đã chứng minh rằng phim chính kịch dù không ngôi sao, vẫn có thể thu hút khán giả, nếu thật sự hấp dẫn.
